ทำไม “ทับทิม” จึงเป็นผลไม้มงคลและเป็นที่นิยมของชาวจีน?

ผู้เขียน	ธนกฤต ก้องเวหา
เผยแพร่	วันอังคารที่ 17 กันยายน พ.ศ.2567

“ทับทิม” ถือเป็นหนึ่งในผลไม้มงคลตามความเชื่อของชาวจีน รวมถึงคนไทยเชื้อสายจีน ความมงคลของทับทิมคืออะไร มาจากไหน?

ทับทิม (Pomegranate) เป็นไม้ยืนต้นประเภท “ไม้พุ่ม” ขนาดเล็ก ใบยาวรี มีดอกสีขาว ส้ม และแดง ส่วนผลกลมเกลี้ยง เปลือกหนา เมื่อสุกจะมีสีเหลืองปนแดง ด้านในเต็มไปด้วยเมล็ดทรงเหลี่ยม เนื้อสีชมพูสดไปถึงสีแดง รสหวานออกเปรี้ยว

ทับทิมมีถิ่นกำเนิดอยู่บริเวณรอยต่อระหว่างเอเชียตะวันตกกับเอเชียใต้ ตั้งแต่ภาคตะวันออกของอิหร่าน ภาคใต้ของอัฟกานิสถาน และตอนเหนือของเทือกเขาหิมาลัย เป็นพืชที่คนโบราณนิยมมากว่าพันปีแล้ว จึงพบการปลูกและบริโภคทับทิมอยู่ทั่วโลกทั้งในเอเชีย ยุโรป และแอฟริกา

ชาวจีนเรียกทับทิมว่า “สือหลิว” (石榴, shí liú) ถือว่าเป็นพืชจากสวรรค์ เป็นผลไม้มงคล และเป็นอัญมณีแห่งผลไม้ จากจุดเด่นคือเนื้อสีแดงสดเหมือนอัญมณีที่หุ้มเมล็ด สีแดงยังเป็นสีมงคลของชาวจีนด้วย คือเป็นสีแห่งความมั่งคั่ง ร่ำรวย และโชคลาภ

ภาพวาด ทับทิม จีน — ภาพวาดทับทิม ศิลปะจีนยุคปลายราชวงศ์ซ่งใต้-ต้นราชวงศ์หยวน (ค.ศ. 1200-1340) (ภาพจาก Los Angeles County Museum of Art)

เมล็ดจำนวนมากของทับทิมเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์ และการที่เมล็ดเหล่านี้แนบชิดอัดแน่นกันอยู่ในเปลือก สื่อได้ถึงความรักใคร่กลมเกลียวกันของคนในครอบครัว

คนจีนมักให้ทับทิมเป็นของขวัญสำหรับบ่าว-สาวในพิธีมงคลสมรส เพื่อให้มีลูกเต็มบ้านหลานเต็มเมือง มีทายาทมาก ๆ เหมือนเมล็ดทับทิม และมีการปักยอดทับทิมไว้กับผมของเจ้าสาวหรือตามเครื่องเซ่นไหว้เจ้า เพื่อเป็นสิริมงคลและนัยด้านความอุดมสมบูรณ์

ชาวจีนยังเชื่อด้วยว่า ใบหรือกิ่งของทับทิมมีอำนาจขับไล่ภูผีปีศาจได้ จึงนิยมปลูกทับทิมไว้บริเวณบ้าน (โดยเฉพาะทิศตะวันออก) เพื่อป้องกันไม่ให้สิ่งชั่วร้ายย่างกรายเข้ามาในบ้าน หลังกลับจากงานศพหรืองานอวมงคลต่าง ๆ คนจีนจะชำระล้างร่างกาย ล้างหน้า ล้างมือ ปะพรมศีรษะด้วยน้ำที่แช่ใบทับทิม เพื่อป้องกันไม่ให้ปีศาจติดตามมาด้วย

ทับทิมถือเป็นผลไม้มงคลในอีกหลายวัฒนธรรมทั่วโลก เช่น ชาวญี่ปุ่นเชื่อว่าผลทับทิมเปรียบได้ดังเจ้าแม่ที่คอยคุ้มครองเด็ก ๆ กินแล้วจะปลอดภัยจากภูตผี ชาวยิวในสมัยกษัตริย์โซโลมอนถือว่าทับทิมเป็นผลไม้ศักดิ์สิทธิ์ รวมถึงชาวฮินดูที่เชื่อว่าทับทิมคือผลไม้ที่พระคเณศโปรด นิยมบูชาพระคเณศด้วยผลทับทิม และใช้ดอกทับทิมบูชาเทพ-เทวีฮินดูอีกหลายองค์ เช่น พระอาทิตย์ พระวิษณุ พระลักษมี

นอกจากด้านความเชื่อหรือความมงคลแล้ว ทับทิมยังมีคุณค่าด้านอาหาร มีวิตามินซีและแร่ธาตุหลายตัวที่ช่วยป้องกันโรคเลือดออกตามไรฟัน บำรุงฟันให้แข็งแรง รวมถึงสรรพคุณทางยาที่ช่วยบรรเทาอาการของโรคหัวใจ รักษาความดันโลหิตสูง และลดสภาวะการแข็งตัวของเลือด

จากการศึกษายังพบด้วยว่า ดอกทับทิมสามารถใช้ห้ามเลือดได้ เปลือกและผลแห้งทำเป็นยาแก้ท้องร่วง ท้องเดิน แก้โรคบิด โรคลักปิดลักเปิด เปลือกต้นและเปลือกรากทำเป็นยาขับพยาธิตัวตืด-ตัวกลม และเมล็ดก็สามารถแก้โรคลักปิดลักเปิดได้เช่นกัน

ความนิยมของชาวจีนที่มีต่อทับทิม จึงไม่ใช่แค่ลักษณะทางกายภาพที่สื่อนัยด้านความมงคล แต่ยังมีประโยชน์และสรรพคุณต่าง ๆ ที่อุดมอยู่ในทับทิมด้วย

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่