ถนนสุรวงศ์ ในพื้นที่เขตบางรัก เป็นหนึ่งในถนนสายสำคัญของกรุงเทพมหานคร เพราะเป็นที่ตั้งอาคารสำนักงานและที่ตั้งสถานที่ท่องเที่ยวเปี่ยมไปด้วยสีสันยามค่ำคืน

ที่มาของชื่อถนน มาจาก เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ (โต บุนนาค) บุตรของเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) กับท่านผู้หญิงอ่วม ท่านเป็นพี่ชายต่างมารดาของ เจ้าคุณจอมมารดาแพ ในรัชกาลที่ 5 โดยเจ้าคุณจอมมารดาแพเป็นบุตรของเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์กับท่านผู้หญิงอิ่ม (น้องสาวของท่านผู้หญิงอ่วม)

ท่านเป็นพระสหายที่เติบโตมาพร้อมรัชกาลที่ 5 ตั้งแต่ครั้งพระองค์ยังทรงดำรงพระยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ ทั้งยังเป็นนักเรียนที่ได้ไปศึกษาต่อในต่างประเทศอีกด้วย

เมื่อกลับสยาม ท่านรับราชการในหน้าที่ต่างๆ เช่น เป็นข้าหลวงใหญ่รักษาราชการหัวเมืองชายทะเลฝั่งตะวันตก ข้าหลวงต่างพระเนตรพระกรรณกำกับการวายสายโทรเลขที่สิงคโปร์ อุปทูตเจริญพระราชไมตรีกับญี่ปุ่น

บทบาทที่สำคัญของเจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ที่ไม่กล่าวถึงไม่ได้เลยคือ การตามเสด็จรัชกาลที่ 5 เสด็จประพาสยุโรปถึง 2 ครั้ง คือ พ.ศ. 2440 และ พ.ศ. 2450

ด้านชีวิตครอบครัว ท่านมีคู่ชีวิตคือ ท่านผู้หญิงตลับ ธิดาคนโตของพระสุพรรณสมบัติ (ถมยา โอสถานนท์) ซึ่งสมรสกันเมื่อ พ.ศ. 2417 ขณะที่เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ยังเป็นนายพันตรี บังคับการกรมทหารปืนใหญ่

สมัยรัชกาลที่ 5 กรุงเทพฯ เริ่มขยายตัวไปทางทิศใต้ คนร่ำรวยนิยมซื้อที่ดินแถบนั้น พร้อมทั้งพยายามนำความเจริญไปสู่ที่ของตนด้วยการขุดคลอง หรือตัดถนนผ่านที่ดิน

เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์เมื่อครั้งมีบรรดาศักดิ์เป็น “พระยาสีหราชเดโชไชย” ได้ซื้อที่ดินแถบนั้นไว้เช่นกัน ต่อมาท่านตัดถนนผ่านที่ดินดังกล่าว 2 สาย สายหนึ่งแยกจากถนนเจริญกรุงถึงถนนปทุมวัน ส่วนอีกสายแยกจากถนนสายแรกไปถึงถนนสีลม

ครั้งนั้น ท่านกราบบังคมทูลรัชกาลที่ 5 ขอน้อมเกล้าฯ ถวายถนนทั้ง 2 สายให้เป็นถนนหลวง พร้อมขอพระราชทานนามถนน

รัชกาลที่ 5 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามถนนทั้ง 2 สาย เพื่อเป็นอนุสรณ์ตามนามบรรดาศักดิ์ของเจ้าของถนนว่า “ถนนสุรวงศ์” และ “ถนนเดโช”

เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ถึงแก่อสัญกรรมขณะปฏิบัติหน้าที่ตามเสด็จรัชกาลที่ 5 ขณะแปรพระราชฐานไปยังพระตำหนักบ้านปืน เมืองเพชรบุรี เมื่อ พ.ศ. 2452

รัชกาลที่ 5 ทรงอาลัยขุนนางท่านนี้เป็นอย่างยิ่ง ปรากฏเป็นพระอักษรที่ทรงกล่าวถึงเจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ว่า “เป็นเพื่อนทุกข์เพื่อนยาก”

อ่านเพิ่มเติม :

• เจ้าคุณจอมมารดาแพ พระภรรยาที่รัชกาลที่ 5 ทรง “จีบ” แต่ถูกผู้ใหญ่ขัดขวาง
• “เจ้าคุณจอมมารดาแพ” รักแรกของรัชกาลที่ 5 กับเหตุการณ์ “หึง” ต่อพระบรมราชสวามี
• นักเรียนไทยกลุ่มแรก ที่ไม่ใช่พระราชโอรส ที่ ร.5 ทรงส่งไปเรียนต่างประเทศมีใครบ้าง?

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย. ชื่อบ้านนามเมืองในกรุงเทพฯ. พิมพ์ครั้งที่ 7. กรุงเทพฯ: มติชน, 2551

กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม. “ใครคือ ‘มิตรแท้’ ของร.5 ที่ทรงมีพระราชหัตถเลขาถึงครอบครัว ‘เพื่อนทุกข์เพื่อนยาก’”.

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 23 เมษายน 2568