“เจ้าคุณจอมมารดาแพ” รักแรกของรัชกาลที่ 5 กับเหตุการณ์ “หึง” ต่อพระบรมราชสวามี

เจ้าคุณจอมมารดาแพ พระภรรยา ใน รัชกาลที่ 5 — เจ้าคุณจอมมารดาแพ (ภาพ : wikicommon)

ผู้เขียน	ปดิวลดา บวรศักดิ์
เผยแพร่	วันอังคารที่ 30 เมษายน พ.ศ.2567

รู้หรือไม่? “เจ้าคุณจอมมารดาแพ” รักแรก ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เคยหึง จนรัชกาลที่ 5 กริ้ว แต่ท้ายที่สุดกลับทรงไม่เอาความ?

เจ้าคุณจอมมารดาแพ หรือพระนามเดิมว่า “คุณแพ” เป็นธิดาของเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์และท่านผู้หญิงอิ่ม คุณแพได้ถวายตัวเข้ารับราชการเมื่ออายุ 13 ปี ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้คุณแพอยู่ในพระอุปการะของพระองค์เจ้าหญิงโสมาวดี พระธิดาในรัชกาลที่ 4 ขณะที่สมเด็จเจ้าฟ้าชายจุฬาลงกรณ์ต้องเสด็จออกจากพระราชสำนักฝ่ายในตามประเพณีวัง เมื่อพระชันษา 15 ปี

ทว่าเมื่อมีการแสดงละครที่วังหน้า สมเด็จเจ้าฟ้าชายจุฬาลงกรณ์ก็ทรงพบกับคุณแพ เนื่องจากคุณแพตามเสด็จพระองค์เจ้าหญิงโสมาวดีไปดูละครด้วย

เมื่อได้เห็นหน้าค่าตา รัชกาลที่ 5 ก็ทรงชอบพอในตัวคุณแพ ถึงขั้นทรงขอร้องพระองค์เจ้าหญิงโสมาวดีให้พาคุณแพออกงานในพิธีต่าง ๆ รวมถึงทรงใช้พระอนุชาองค์น้อย ๆ ที่ยังสามารถเข้าออกพระราชสำนักฝ่ายในได้ เป็นพ่อสื่อ ชวนคุณแพไปเที่ยวในที่ต่าง ๆ

ทว่าความรักนี้ก็ไม่ได้โรยด้วยกลีบกุหลาบ เพราะเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ผู้เป็นปู่ของคุณแพไม่ค่อยเห็นด้วย แต่เมื่อได้รักกันแล้วมีหรือจะยอมแพ้ง่าย ๆ เพราะในที่สุดสมเด็จเจ้าฟ้าชายจุฬาลงกรณ์ ก็ทรงได้รักกับคุณแพ จัดพิธีสมรส เปลี่ยนฐานะเป็นหม่อมแพ และมีพระธิดาด้วยกัน 1 พระองค์

จนเมื่อสมเด็จเจ้าฟ้าชายจุฬาลงกรณ์เสด็จเถลิงราชสมบัติ คุณแพก็ได้เปลี่ยนยศเป็นเจ้าจอมมารดาแพ พระธิดาเป็นพระเจ้าลูกเธอ และความสัมพันธ์ฉันท์สามีภรรยาเดียวก็จบลง แต่ก็ไม่ได้ทำให้ทั้งสองทรงผิดใจกันแต่อย่างใด เพราะเจ้าจอมมารดาแพยังคงปรนนิบัติพระบรมราชสวามีอยู่เหมือนเดิม

อ่านเพิ่มเติม : “เจ้าจอมมารดาแข” เจ้าจอมมารดาท่านแรกในรัชกาลที่ 5

เจ้าจอมมารดาแพมีกิจวัตร คือ ยามเช้าเมื่อพระบรมราชสวามีตื่นบรรทม ก็จะถวายเครื่องพระสำอาง ตั้งเครื่องพระกระยาหารต้ม เมื่อเข้าช่วงบ่ายก็จะถวายการปรนนิบัติอีกหน จนกลางคืน พระเจ้าอยู่หัวเข้าที่บรรทมแล้ว ท่านจึงจะเข้าห้องนอน และไม่เข้าไปยุ่มย่ามกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว นอกเหนือเวลาดังกล่าว

อีกทั้งเรื่องหึงหวงก็ไม่เคยปรากฏให้เห็น… เพราะก่อนที่ท่านจะพ้นตำแหน่งพระภรรยาเพียงคนเดียวของรัชกาลที่ 5 ท่านเคยทูลขอพระพรจากพระบรมราชสวามีว่า…

“พระองค์เป็นพระมหากษัตริย์ จะมีพระสนมกำนัลมากสักเท่าใด ก็จะไม่เคียดขึ้งตึงหวง และไม่ปรารถนาจะมีอำนาจว่ากล่าวบังคับบัญชาผู้หนึ่งผู้ใด ขอแต่ให้ได้สนองพระเดชพระคุณเหมือนอย่างเมื่อเสด็จอยู่พระตำหนักสวนกุหลาบเท่านั้นก็พอใจ”

ทว่ากลับมีเรื่องเล่าลือกันว่า “เจ้าคุณจอมมารดาแพ” รักแรก ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เคยมีอาการ “ขวาง” หรือหึงอยู่หนึ่งหน

เหตุการณ์นี้เกิดขึ้นเมื่อ สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี หรือหลายคนรู้จักพระนามว่า พระนางเรือล่ม พระภรรยาเจ้าในรัชกาลที่ 5 สิ้นพระชนม์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จไปทรงเปิดพระโกศทอดพระเนตรพระศพของพระนาง ทั้งยังทรงแสดงอาการเสียพระราชหฤทัยเป็นที่สุด

ในงานพระศพของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี เจ้าจอมมารดาแพได้สั่งให้สวดคฤหัสน์เป็นบทเรื่องลักษณวงศ์ ตอนปิดม่านเปิดพระโกศนางทิพเกษร ซึ่งเป็นการเล่นเลียนแบบการสวดพระอภิธรรมของพระสงฆ์

ทั้งยังคร่ำครวญทำนองล้อเลียนพระอาการของพระบรมราชสวามี ครั้งรัชกาลที่ 5 ทรงได้ฟังก็กริ้ว แต่ก็ไม่ได้ติดใจเอาความอันใด เนื่องจากเกรงใจและให้เกียรติพระภรรยาที่อยู่ร่วมทุกข์ร่วมสุขกันมานาน

อย่างไรก็ตาม เจ้าจอมมารดาแพก็ยังจงรักภักดีและปรนนิบัติ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มาเนิ่นนาน จนเมื่อพระองค์เสด็จสวรรคต เจ้าจอมมารดาแพก็ยังมีความรักอันเต็มเปี่ยมให้แก่พระบรมราชสวามี

กระทั่ง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จเถลิงสมบัติต่อจากพระราชบิดา เจ้าจอมมารดาแพก็ได้เปลี่ยนฐานะเป็น “เจ้าคุณพระประยูรวงศ์” ก่อนจะถึงแก่พิราลัยเมื่อวันที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2486 รวมอายุ 90 ปี

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่