พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) ทรงส่งพระราชโอรสกลุ่มแรกไปศึกษาต่อยังประเทศในยุโรป เมื่อ พ.ศ. 2428 เพื่อนำความรู้กลับมาพัฒนาบ้านเมือง แต่ก่อนหน้านั้นคือใน พ.ศ. 2414 พระองค์ทรงมีพระราชดำริให้ส่งนักเรียนไทยไปศึกษาภาษาอังกฤษและวิชาความรู้ต่างๆ ในต่างประเทศมาแล้ว นักเรียนไทยกลุ่มแรกที่ว่านี้มีใครบ้าง และไปศึกษาต่อที่ไหน

นักเรียนไทยกลุ่มแรก ที่รัชกาลที่ 5 ทรงส่งไปเรียนต่อต่างประเทศ

อาวุธ ธีระเอก เล่าในวิทยานิพนธ์ระดับปริญญาเอก “การจัดการศึกษาภาษาอังกฤษของรัฐสยามในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว” ไว้ตอนหนึ่งว่า

หลังจากรัชกาลที่ 5 เสด็จกลับจากสิงคโปร์ใน พ.ศ. 2414 ทรงมีพระราชดำริจะจัดการศึกษาภาษาอังกฤษให้เจ้านายในราชสกุลและบุตรข้าราชการ แต่ยังหาครูไม่ได้ จึงทรงมีพระราชประสงค์ให้ส่งไปเรียนต่างประเทศทันที คือที่ สิงคโปร์ ซึ่งขณะนั้นเป็นอาณานิคมของอังกฤษ

เรื่องนี้ เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม บุนนาค) เสนาบดีกรมท่า กล่าวไว้ในหนังสือที่มีไปถึงพระยาอัศฎงคตทิศรักษา (ตันกิมเจ๋ง) กงสุลสยามในสิงคโปร์ ลงวันที่ 1 มิถุนายน พ.ศ. 2414 ความว่า

“ด้วยพระบาทสมเดจพระเจ้าแผ่นดินสยามทรงพระราชดำริห์จะให้จัดเดกๆ บุตรผู้ดี ให้ไปเรียนหนังสือแลวิชาต่างๆ ณ เมืองยุโรป เดกๆ บุตรผู้ดีที่จัดได้นั้น ยังไม่รู้จักภาษาอังกฤษเลย ครั้งจะส่งออกไปเมืองยุโรปทีเดียวกลัวจะเปนการลำบากกับพวกเดกเหล่านั้นมากนัก จะฝากเดกพวกนั้นออกมาให้ท่านส่งไว้ในโรงสกูล์ที่เมืองสิงคโปร์ ให้เรียนหนังสือแลหัดพูดภาษาอยู่ณเมืองสิงคโปร์สักปีหนึ่ง แต่ภอรู้ภาษาอังกฤษบ้างเลกน้อยแล้วจึงจะส่งไปเมืองยุโรปที่เดียว”

แม้พระยาอัศฎงคตทิศรักษา (ตันกิมเจ๋ง) จะยินดีรับนักเรียนไทย แต่ก็แสดงความเห็นเพิ่มเติมว่า หากส่งไปยุโรปเลยอาจดีกว่า เพราะที่สิงคโปร์แม้เป็นเมืองขึ้นอังกฤษ ใช้ภาษาอังกฤษ แต่ผู้คนใช้ภาษามลายูกันเป็นส่วนใหญ่ ปรากฏหลักฐานเป็นจดหมายลงวันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2414 ว่า

“ทรงพระราชดำริจะให้บุตรขุนนางออกไปเรียนหนังสือนั้น ข้าพเจ้ามีความยินดีที่จะรับเปนธุระแต่ข้าพเจ้าคิดอยู่ว่า ถ้าจะมาก็ไปเมืองยุโรปทีเดียวเหนจะดีกว่า เพราะว่าจะเรียนหนังสือที่เมืองสิงคโปร์พูดภาษาอังกฤษก็ไม่รู้ชัด ด้วยที่เมืองสิงคโปร์ใช้เปนภาษามาลายูโดยมาก เมื่ออ่านหนังสือก็มักท่องคำปนกัน หัดอ่านภาษาอังกฤษก็จะช้าไป ซึ่งเจ้าคุณว่าจะให้เดก 10 คนไปอยู่เมืองเกาะหมากข้าพเจ้าเหนดีแล้ว เคยได้ยินข่าวที่เมืองเกาะหมากมีสกูล์ดีๆ”

อย่างไรก็ตาม ด้วยปัญหาการประสานงานกับกงสุลสยามที่เมืองปีนัง ที่จัดการไม่ตรงตามความประสงค์ของเจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม บุนนาค) ที่ต้องการให้ส่งไปเรียนที่โรงเรียน ไม่ใช่จัดหาเช่าตึกที่อยู่แล้วจ้างครูมาสอน

ในที่สุด รัฐบาลสยามจึงส่งนักเรียนทั้งหมดไปศึกษาที่โรงเรียน ราฟเฟิลส์ อินสติติวชัน (Raffles Institution) ที่สิงคโปร์ ก่อตั้งโดย เซอร์ โธมัส สแตมฟอร์ด ราฟเฟิลส์ (Sir Thomas Stamford Raffles) ชาวอังกฤษผู้บริหารอินเดียตะวันออก และผู้ก่อตั้งเมืองท่าสิงคโปร์

นักเรียนไทยกลุ่มแรก จำนวน 20 คน ที่ไปศึกษาในโรงเรียนราฟเฟิลส์ อินสติติวชัน มีดังนี้

หม่อมเจ้าเปล่ง ในกรมหลวงสรรพศิลป์ปรีชา, หม่อมเจ้ารัศมี ในกรมหลวงวงศาธิราชสนิท, หม่อมเจ้าอเนก หม่อมเจ้าดำเกิง และ หม่อมเจ้าโอภาส ในกรมขุนวรจักรธรานุภาพ, หม่อมเจ้าทิชากร และ หม่อมเจ้าชิดเชื้อ ในกรมหมื่นอมเรนทราบดินทร์, หม่อมเจ้าปาน และ หม่อมเจ้าเพิ่ม ในกรมหมื่นภักดีภูมินทรภักดี

หม่อมเจ้าพิศวง ในกรมหลวงบดินทรไพศาลโสภณ, หม่อมเจ้าภุชงค์ ในกรมขุนเจริญผลพูนสวัสดิ์, หม่อมเจ้าเจ๊ก และ หม่อมเจ้ากรรเจียก ในกรมหมื่นมเหศวรศิววิลาส, หม่อมเจ้าสง่างาม และ หม่อมเจ้าปิยภักดีนาถ ในกรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธร, หม่อมเจ้าปฤษฎางค์ (ต่อมาคือ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าปฤษฎางค์) ในกรมขุนราชสีหวิกรม หม่อมราชวงศ์เทวะหนึ่ง สิริวงศ์, หม่อมเจ้าเพิ่ม ลดาวัลย์ และ ไม่ทราบชื่ออีก 2 คน

อาวุธ บอกด้วยว่า การส่งนักเรียนที่เป็นหม่อมเจ้าและหม่อมราชวงศ์รวม 20 คนไปศึกษาภาษาอังกฤษและวิชาเบื้องต้นที่สิงคโปร์ครั้งนี้ กินเวลาราว 1 ปี เมื่อนักเรียน 17 คนกลับมาเมืองไทยช่วงปิดภาคการศึกษาก็ไม่ได้กลับไปอีก ด้วยรัชกาลที่ 5 ทรงตั้งโรงเรียนภาษาอังกฤษขึ้นเองที่เมืองไทย

ตั้งแต่นั้นมา การส่งนักเรียนไปเรียนภาษาและความรู้ยังต่างประเทศ ก็มุ่งไปที่ประเทศในยุโรปโดยตรง โดยเฉพาะประเทศอังกฤษ

อ่านเพิ่มเติม :

• รัชกาลที่ 5 “พ่อ” ผู้เอาพระทัยใส่การศึกษาของพระราชโอรสเพื่อทำงานของบ้านเมือง
• ใครคือเจ้านายนักเรียนนอก ที่เป็น “ดอกเตอร์คนแรก” ของราชวงศ์จักรี
• “16 มหาสาขา” จุฬาลงกรณราชสันตติวงศ์ มีราชสกุลใดบ้าง พระองค์ใดเป็นต้นราชสกุล?
• ทำไมร.5 ทรงห้าม “พระองค์เจ้าปฤษฎางค์” เหยียบแผ่นดินรัชกาลพระองค์จนชีวิตยากไร้

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

อาวุธ ธีระเอก. การจัดการศึกษาภาษาอังกฤษของรัฐสยามในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. วิทยานิพนธ์หลักสูตรปริญญาอักษรศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปีการศึกษา 2557.

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 7 มีนาคม 2568