| ผู้เขียน | กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม |
|---|---|
| เผยแพร่ |
เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ หรือ “เจ้าจอมสดับ” ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีฝีมือการปรุงอาหารเป็นที่เลื่องลือ และยังเป็นเจ้าตำรับน้ำพริกลงเรือ ที่ได้รับความนิยมมากระทั่งถึงปัจจุบันนี้ แล้วเจ้าจอมสดับได้ฝีมือการทำอาหารจากผู้ใด?
เจ้าจอมคนโปรดในรัชกาลที่ 5
แต่เดิมเจ้าจอมสดับมีนามว่า หม่อมราชวงศ์สั้น ลดาวัลย์ เกิดเมื่อวันที่ 6 มีนาคม พ.ศ. 2433 เป็นธิดาในหม่อมเจ้าเพิ่ม ลดาวัลย์ (พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี) กับหม่อมช้อย ลดาวัลย์
เมื่อเติบโตขึ้นก็ได้เข้าไปอยู่ในพระบรมมหาราชวัง โดยอยู่ในพระอุปถัมภ์ พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา ซึ่งเจ้าจอมสดับเป็นพระญาติในพระองค์ ด้วยพระวิมาดาเธอทรงเป็นพระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นภูมินทรภักดี
จากนั้นใน พ.ศ. 2449 ท่านได้รับราชการเป็นเจ้าจอมในรัชกาลที่ 5 และนับเป็นเจ้าจอมคนโปรดท่านหนึ่ง เห็นได้จากเมื่อครั้งรัชกาลที่ 5 ทรงกลับจากเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 2 เมื่อ พ.ศ. 2450 พระองค์ได้พระราชทานเครื่องเพชรจำนวนมากแก่เจ้าจอมสดับ ด้วยทรงเห็นว่า เจ้าจอมสดับยังมีอายุน้อย เมื่ออายุมากขึ้นจะได้นำเครื่องเพชรนี้ไปฝากธนาคารปล่อยให้คนเช่า เป็นช่องทางในการหารายได้เลี้ยงตนต่อไป
เมื่อรัชกาลที่ 5 สวรรคต ก็เกิดความวิตกหวั่นเกรงกันในหมู่พระบรมวงศ์ชั้นสูงว่า เจ้าจอมสดับยังอยู่ในวัยสาว ทั้งยังมีเพชรนิลจินดาจำนวนมากที่รัชกาลที่ 5 พระราชทานให้ เกรงว่าจะมีผู้ล่อลวงไปในทางที่ไม่เหมาะไม่ควร
เหตุนี้ พระวิมาดาเธอจึงทรงแนะนำเจ้าจอมสดับว่า ให้น้อมเกล้าฯ ถวายคืนเครื่องเพชรทั้งหลายแด่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว แต่พระองค์มิทรงรับ ด้วยเหตุผลว่า เป็นสิ่งที่สมเด็จพระบรมชนกนาถพระราชทานแด่เจ้าจอมสดับ
ต่อมา เมื่อรัชกาลที่ 6 ทรงมีพระราชดำริสร้างโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ เจ้าจอมสดับจึงน้อมเกล้าฯ ถวายเครื่องเพชรชุดนี้แด่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เพื่อไปขายให้ชาวต่างชาติ แล้วนำเงินมาสมทบทุนก่อสร้างโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์
เจ้าจอมสดับมีอายุยืนยาวมาถึงแผ่นดินรัชกาลที่ 9 และถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 3 มิถุนายน พ.ศ. 2526 สิริอายุ 93 ปี
“เจ้าจอมสดับ” เจ้าตำรับน้ำพริกลงเรือ
เจ้าจอมสดับมีฝีมือในการปรุงอาหารอย่างมาก และมีชื่อเสียงว่าท่านเป็นเจ้าตำรับน้ำพริกลงเรือ เมนูอาหารชาววัง ซึ่งปัจจุบันแพร่หลายในสังคมไทย
เล่าสืบมาว่า ครั้งหนึ่ง สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้านิภานภดล กรมขุนอู่ทองเขตขัตติยนารี พระราชธิดาในรัชกาลที่ 5 ประสูติแต่พระวิมาดาเธอ มีพระประสงค์จะแล่นเรือท่องคูคลองในเขตอุทยานวังสวนสุนันทา จึงมีรับสั่งให้เจ้าจอมสดับไปหาเครื่องเสวยที่มีเหลืออยู่ในห้องเครื่อง เพื่อนำไปเสวยในเรือ
แต่เนื่องจากพื้นที่เรือมีจำกัด ไม่ควรนำถ้วยชามลงไปมาก เจ้าจอมสดับจึงตักเครื่องเสวยที่เหลืออย่างละเล็กละน้อย ผสมคลุกเคล้าเข้าด้วยกัน รวมทั้งจัดไข่เค็มและผักจิ้มใส่จานนำลงเรือไปด้วย
เมื่อสมเด็จเจ้าฟ้านิภานภดลเสวยแล้วก็ทรงพอพระทัย โปรดให้รับสั่งเรียกกับข้าวชนิดนี้ว่า “น้ำพริกลงเรือ” เจ้าจอมสดับจึงเป็นเจ้าตำรับน้ำพริกลงเรือด้วยเหตุนี้
ปัจจัยสำคัญที่ทำให้เจ้าจอมสดับเลื่องชื่อเรื่องการปรุงอาหาร เพราะท่านอยู่ในสำนักพระวิมาดาเธอ ซึ่งทรงมีความสามารถด้านการปรุงอาหารอย่างเอกอุ พระองค์ทรงมีหน้าที่ควบคุมดูแลห้องพระเครื่องต้น ของเสวยคาวหวาน เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยในรัชกาลที่ 5
นริศ จรัสจรรยาวงศ์ เล่าถึงเจ้าจอมสดับในบทความ “ตำราปาก(ะ) ท่องโลกตำรับกับเข้าไทย” ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับตุลาคม 2567 ว่า
นอกจากเป็นผู้ที่มีรสมือหาตัวจับยากแล้ว เจ้าจอมสดับยังเป็นผู้ไม่ปิดบังตำรา ตรงกันข้ามกลับมีความยินดีที่จะถ่ายทอดสิ่งเหล่านั้น และทุกครั้งที่ได้ถ่ายทอดแก่ผู้ใดแล้วก็ตาม จะต้องพูดติดปากเสมอว่า “เป็นตำรับพระวิมาดา” แสดงถึงความยกย่องพระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ในฐานะที่ทรงเป็นต้นตำรับ และแสดงถึงความเป็นผู้ไม่แอบอ้างว่าอาหารอร่อยเป็นเพราะเพียงฝีมือผู้ปรุงเท่านั้น ตำรับเป็นส่วนสำคัญด้วย
นริศบอกอีกว่า เจ้าจอมสดับได้จัดพิมพ์เผยแพร่ “ตำรากับข้าวไทย เฉพาะเครื่องจิ้มและและข้าวสำเร็จต่างๆ ของสำนักพระวิมาดาเธอ” ในขณะมีชีวิตอยู่ ครั้งเมื่อถึงแก่อนิจกรรม หลานสาวยังได้นำมาพิมพ์ประกอบไว้ในหนังสืองานศพด้วยเช่นกัน
อ่านเพิ่มเติม :
- 6 มีนาคม 2433 วันเกิด “เจ้าจอมสดับ” เจ้าจอมใน ร.5 ผู้ยึดมั่นรัก
- “เจ้าจอมสดับ” พระภรรยาในรัชกาลที่ 5 เคยดื่มน้ำยาล้างรูป เพราะโดนกล่าวหาว่ามีชู้?!
- “เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ” เจ้าจอมในรัชกาลที่ 5 ผู้อยู่มาถึง 5 แผ่นดิน!
อ้างอิง :
เสมียนอารีย์. “เครื่องเพชร “เจ้าจอมสดับ” เจ้าจอมในรัชกาลที่ 5 กับการตั้ง รพ.จุฬาลงกรณ์”.
นริศ จรัสจรรยาวงศ์. “ตำราปาก(ะ) ท่องโลกตำรับกับเข้าไทย”. นิตยสารศิลปวัฒนธรรม ตุลาคม 2567.
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 16 ตุลาคม 2567
