“เมืองแพร่” เป็นเมืองที่ปรากฏมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ในสมัยหนึ่งเคยอยู่ในอำนาจการปกครองของขอม ได้ชื่อว่า “นครโกศัย” ในศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงเรียกพื้นที่แห่งนี้ว่า “เมืองแพล” ก่อนที่สมัยอยุธยาจะเพี้ยนเสียงเป็น “เมืองแพร่” หรือบางคนเรียกว่า “เมืองแป้” ตามภาษาพื้นเมือง เมืองแพร่ปกครองโดยเจ้าผู้ครองนครตั้งแต่ พ.ศ. 1371 และสิ้นสุดลงใน พ.ศ. 2445 สมัยรัชกาลที่ 5 โดยบทความนี้จะพูดถึงรายนามของ “ตระกูลเจ้าหลวงเมืองแพร่ 4 องค์สุดท้าย” ว่ามีพระองค์ใดบ้าง

ตระกูล “เจ้าหลวงเมืองแพร่ 4 องค์สุดท้าย”

1. เจ้าหลวงเทพวงศ์ หรือ เจ้าหลวงเทพวงศ์ลิ้นตอง (ลิ้นทอง) ปกครองตั้งแต่ พ.ศ. 2361-2373

เจ้าหลวงเทพวงศ์ หรือเจ้าหลวงเทพวงศ์ลิ้นตอง (ลิ้นทอง) เป็นโอรสของเจ้าฟ้าชายสามแห่งนครเชียงตุง (ไทยเขิน) ก่อนที่เจ้ากาวิละ เจ้าหลวงนครลำปาง จะรับมาเลี้ยงและอยู่ที่ลำปาง เนื่องจากเป็นญาติ

อย่างไรก็ตามเจ้าหลวงเทพวงศ์ได้ถูกส่งให้มาปกครองเมืองแพร่ เมื่อ พ.ศ. 2361 

พระองค์มีชายานามว่า “แม่เจ้าสุชาดา” มีโอรสและธิดาด้วยกัน 3 พระองค์ ได้แก่ เจ้าหลวงอินทวิชัย (อินต๊ะวิชัย), เจ้าปิ่นแก้ว และเจ้าพุทธวงศ์

2. เจ้าหลวงอินทวิชัย (อินต๊ะวิชัย) ปกครองตั้งแต่ พ.ศ. 2373-2414 พระองค์เป็นโอรสของเจ้าหลวงเทพวงศ์ลิ้นตอง มีพระชายาคือเจ้าสุพรรณวดีราชเทวี มีโอรสและธิดารวม 6 คน ได้แก่ เจ้าบุญนำ (หญิง), เจ้าน้อยศรีวิชัย, เจ้าคำมูล (หญิง), เจ้าน้อง (หญิง), เจ้าบัวคำ (หญิง) และเจ้าเทียมตา หรือเดียมตา (หญิง)

3. เจ้าหลวงพิมพิสาร (เจ้าหลวงพิมสารหรือเจ้าหลวงขาเค) ปกครองตั้งแต่ พ.ศ. 2415-2431 เจ้าหลวงองค์นี้เป็นโอรสของเจ้าปิ่นแก้ว ธิดาของเจ้าหลวงเทพวงศ์ เนื่องจากเจ้าหลวงอินทวิชัยถึงแก่กรรมเมื่ออายุยังน้อย จึงทำให้เจ้าหลวงพิมพิสารขึ้นมาเป็นเจ้าหลวงแทน

เจ้าหลวงพิมพิสารมีชายาอยู่ 2 องค์ ชายาเอกคือ เจ้าแก้วไหลมาราชเทวี ไม่ปรากฏโอรส-ธิดา ส่วนชายาอีกองค์คือแม่เจ้าธิดา มีโอรส-ธิดา 4 คน ได้แก่ แม่เจ้าไข, แม่เจ้าเบาะ, แม่เจ้าอินทร์ลงเหลา และเจ้าเทพวงศ์หรือเจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ ซึ่งเป็นเจ้าหลวงเมืองแพร่องค์สุดท้าย

4. เจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ (พระยาพิริยวิไชย) ปกครอง พ.ศ. 2432-2445 เจ้าหลวงองค์สุดท้ายของเมืองแพร่ มีชายามากมาย ชายาคนแรกคือ “แม่เจ้าบัวถา” ไม่มีบุตรหรือธิดาด้วยกัน คนที่สองคือ “แม่เจ้าบัวไหลหรือแม่เจ้าหลวง” มีบุตรธิดาร่วมกัน 7 คน ได้แก่ เจ้ากาบคำ, เจ้าเวียงชื่น, เจ้าสุพรรณวดี, เจ้ายวงคำ, เจ้ายวงแก้ว, เจ้าหอมนวล และเจ้าอินทร์แปลงหรืออินทร์แปง เทพวงศ์ ลูกชายคนเดียวของเจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์

รวมถึงภรรยาอื่น ๆ คือ นางบัวคำ มีบุตรด้วยกัน 1 คน, เจ้าบัวแก้ว มีธิดา 1 คน, นางเที่ยง มีธิดา 2 คน, ธิดาเจ้าอุปราช เมืองหลวงพระบาง เมื่อท่านหนีไปอยู่เมืองหลวงพระบาง มีบุตรชายด้วย 1 คน ยังไม่นับหญิงสาวที่ไม่ทราบชื่ออีกหนึ่งคน

นี่คือตระกูลเจ้าหลวงเมืองแพร่ 4 องค์สุดท้าย

เมื่อมีการปฏิรูปการปกครอง ดึงอำนาจเข้าสู่ศูนย์กลางในสมัยรัชกาลที่ 5 ก็เป็นอันสิ้นสุดยุคเจ้าผู้ครองนครในเมืองแพร่

อ่านเพิ่มเติม :

• เจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ “กบฎ” หรือ “วีรบุรุษ” ในกบฎเงี้ยวเมืองแพร่
• “ฆ้อง(เลือด)” ของหัวหน้าเงี้ยว เมืองแพร่ ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร
• “เจ้าดารารัศมี” นำประเพณีลอยกระทงไปเผยแพร่ที่เชียงใหม่?
• “รัฐชาติ” ปะทะ “รัฐจารีต” มูลเหตุกบฏเงี้ยวเมืองแพร่ เมื่อเงี้ยวกลายเป็น “คนอื่น”

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง : 

บัวผิว วงศ์พระถาง, เจ้าไข่มุกต์ ประชาศรัยสรเดช (วงศ์บุรี) และดวงแก้ว รัตนวงศ์. เชื้อสายเจ้าหลวงเมืองแพร่ ๔ สมัย. แพร่ไทยอุตสาหกรรมการพิมพ์: แพร่. ไม่ปรากฏปีที่พิมพ์

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 16 กันยายน 2567