| ผู้เขียน | เสมียนนารี |
|---|---|
| เผยแพร่ |
ในบรรดาพืชผักพื้นบ้านของไทย “กระถิน” เป็นชื่อหนึ่งที่ขาดไม่ได้ กระถินเป็นต้นไม้ที่ปลูกง่าย และเป็นผักที่คนไทยนิยมกินกันทั่วไปมานาน ไม่ว่าจะเป็นร้านอาหารริมทาง หรือภัตตาคาร จึงอาจทำให้เข้าใจคลาดเคลื่อนว่า กระถินเป็นพืชดั้งเดิมของไทย
เรื่อง “กระถิน” นี้ สุรีย์ ภูมิภมร เขียนไว้ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับกันยายน 2534 อธิบายว่า กระถินเป็นพืชนำเข้าจากต่างประเทศ ซึ่งพอจะสรุปได้ดังนี้
กระถินบ้านหรือกระถินไทยแท้จริงแล้วเป็นพันธุ์ไม้ต่างประเทศที่ได้นำเข้ามาปลูกนานเต็มที แต่เพราะมีการที่คนไทยปลูกกระถินกันทุกหนทุกแห่ง ทำให้เกิดความรู้สึกว่า ไม้กระถินเป็นไม้พื้นเมือง แถมมีชื่อพื้นเมืองที่เรียกต่างกันออกไป…
บ้านเดิมอยู่อเมริกากลาง
กระถินเป็นเพียงพืชพื้นบ้านไม่ว่าจะขึ้นอยู่ในส่วนไหนของโลก มีความผูกพันกับหมู่บ้านในชนบทมากกว่าหมู่บ้านในเมือง มีการค้นพบภาพวาดเก่าแก่อูเอซิน (uaxin) ที่พบในบริเวณชายแดนด้านตะวันตกของพื้นที่ภาคกลางของเม็กซิโก คาดว่าคงจะเป็นภาพที่วาดเมื่อ พ.ศ. 2093 หรือประมาณ 450 ปีมาแล้ว ภาพวาดนี้ได้แสดงให้เห็นว่าพื้นที่บริเวณนี้มีไม้กระถินขึ้นอยู่ ต่อมาชาวสเปนได้นำชื่ออูเอซินมาใช้ในการตั้งชื่อเมืองโอเอซาก้า (Oaxaca) ซึ่งปัจจุบันเป็นเมืองใหญ่อันดับห้าของเม็กซิโก
จากหลักฐานทางพฤกษาศาสตร์ได้รายงานว่า ไม้กระถินยักษ์มีถิ่นกำเนิดในประเทศกัวเตมาลา ฮอนดูรัส เอลซัลวาดอร์ ตอนเหนือของนิการากัว ไปจนถึงฝั่งตะวันออกและฝั่งตะวันตกของเม็กซิโก
ชนเผ่ามายา (Maya) และอินเดียนแดงเผ่าซาโปเทค (Zapotec) ได้ใช้กระถินยักษ์เพื่อบำบัดความต้องการของมนุษย์ในด้านต่าง ๆ มานานกว่า 2,000 ปี
เมื่อกองทัพอันแข็งแกร่งของสเปนได้เข้ายึดครองพื้นที่ในบริเวณอเมริกากลางและอเมริกาใต้ในช่วง พ.ศ. 2100 นั้น สเปนใช้ไม้กระถินเลี้ยงม้า แล้วก็ติดนิสัยที่จะเอาใบกระถินไปเลี้ยงม้าแม้เมื่อเดินทางไกลไปยังประเทศอื่น
ภายหลังสเปนได้ขยายอิทธิพลทางทะเลจนมีแสนยานุภาพกล้าแกร่งมากขึ้นแล้ว สเปนสามารถยึดครองฟิลิปปินส์ในช่วง พ.ศ. 2108-2368 นับเป็นการถือครองที่ยาวนานมาก อิทธิพลของสเปนยังปรากฏให้เห็นอยู่ในพิธีกรรมทางศาสนา หรือแม้แต่ประเภทอาหารการกินของชาวฟิลิปปินส์ หรือแม้แต่บนกระโปรงรถจี๊ปของคนฟิลิปปินส์จะมีรูปม้าประดับประดาตัวเดียวบ้าง สี่ห้าตัวบ้าง
ในช่วงที่ทหารสเปนมีอิทธิพลบนเกาะฟิลิปปินส์นั้น กองทัพสเปนได้นำกองทัพม้ามาโดยทางเรือ และได้นำเมล็ดกระถินมาจากเกาะอคาปุลโก เพื่อที่จะเพาะปลูกเป็นอาหารม้าด้วย ภายในระยะเวลาอันสั้นกล้าไม้กระถินได้เจริญเติบโตภายใต้สภาพแวดล้อมใหม่ได้อย่างสวยงาม และสามารถให้ดอกและเมล็ดได้ในปีถัดมา ต่อมาได้มีการขยายพันธุ์จนปลูกกันไปทั่วทุกเกาะ
ใครเป็นคนนำเข้ามาปลูกในไทย
ยังไม่เป็นที่แน่ชัดว่า ใครเป็นคนนำเมล็ดกระถินยักษ์จากฟิลิปปินส์มาปลูกในไทย ได้พยายามค้นคว้าจากหลายต่อหลายแหล่งก็ยังสื่อความไม่ชัดเจนว่าในช่วงนั้นคนไทยทำมาค้าขายกับคนในหมู่เกาะฟิลิปปินส์อยู่แล้ว แต่ทำไมจึงเอาพืชชนิดนี้มาปลูกในไทย
มีหลักฐานยืนยันว่าในราวศตวรรษที่ 19 ชาวดัตช์ได้นำกระถินมาปลูกที่อินโดนีเซีย เกาะปาปัวนิวกีนี และมาเลเซีย ส่วนใหญ่จะปลูกเป็นพืชพี่เลี้ยงให้แก่ต้นกาแฟ ควินิน และพริกไทย
ฉะนั้น การนำกระถินมาปลูกในประเทศไทยนั้นอาจจะผ่านอินโดนีเซีย หรือมาเลเซียมาก็ได้ เพราะประเทศไทยมีความสัมพันธ์กับประเทศทั้งสองมาช้านานแล้ว รสนิยมการกินก็คล้าย ๆ กัน โดยเฉพาะการกินยอดกระถินพร้อมน้ำพริก หรือแนมกับแซมบ้าของชาวมาเลเซีย หรืออินโดนีเซีย
นี่คือที่มาของกระถินบ้านหรือกระถินพันธุ์ไทยที่รู้จักกันนาม Leucaena glauca แต่แท้ที่จริงแล้วนี่คือกระถินยักษ์ Leucaena leucoce phala (Lam) de Wit นั่นเอง
หลักฐานการปลูกในไทย
แม้ไม่ปรากฏว่ามีเอกสารใด ๆ ที่จะระบุว่า ได้นำกระถินมาปลูกในประเทศไทยตั้งแต่เมื่อใด ใครเป็นคนเอามาปลูก เอามาจากฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย หรือมาเลเซีย ก็ไม่ปรากฏหลักฐานไว้แน่ชัด แต่คาดว่าคงจะเข้ามาในช่วงปลายกรุงศรีอยุธยา เพราะในสมัยตอนต้นกรุงรัตนโกสินทร์นั้นก็มีกระถินขึ้นอยู่ทั่วไป
เอกสารในวรรณคดีไทยเท่าที่ได้ตรวจค้นดูมีอยู่ในพระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ซึ่งทรงชมไม้กระถินไว้ในหนังสือรามเกียรติ์ อุณรุท และดาหลัง ดังข้อความต่อไปนี้
รามเกียรติ์
เที่ยวชมมิ่งไม้ในสวน หอมหวนทุกพรรณบุปผา
การเกดแก้วแกมกรรณิการ์ กุหลาบสร้อยฟ้าอินทนิล
ชาตบุษย์พิกุลแกมประยงค์ มลิลามหาหงส์ส่งกลิ่น
สารภีร่วงรสรวยริน กระถินนางแย้มมลิวัลย์
อุณรุท (ฉากของสระอโนดาต)
สาลิกาพากันมาจับแก้ว เสียงแจ้วร่ายโจนโผนผยอง
น้อยหน่าอินทนิลกระถินทอง พลับพลองหมู่พลองตะขบเคี้ยว
นกกระทาบินมาจับกระถิน ใช้เกสรกินแล้วส่งเสียง
สายหยุดนางแย้มรังเรียง หันเหียงหาดแหนแน่นนันต์
ดาหลัง
บ้างเก็บจําปาสารภี มะลุลีลําดวนกระดังงา
อีกทั้งกาหลงส่งกลิ่น กุหลาบกระถินอินทนิลป่า
นอกจากจะปรากฏในวรรณคดีขององค์สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชแล้ว ชื่อกระถินยังปรากฏเป็นชื่อของนางเอกในนวนิยายอมตะเรื่องสําเภาล่ม ของปรมาจารย์ ไม้ เมืองเดิม ปัจจุบันมีคนใช้ชื่อกระถินกันน้อยมาก ถ้าลองเปิดสมุดรายนามผู้ใช้โทรศัพท์ก็จะไม่เจอชื่อกระถินแต่อย่างใด เข้าใจว่าคงมีการตั้งชื่อบ้างตามชนบทที่ห่างไกล
อ่านเพิ่มเติม :
- ผักและผลไม้ในครัวคนไทย ที่ “โคลัมบัสจัด” ให้จนได้อร่อย
- การเดินทางรอบโลกครั้งแรกของ “กองเรือมาเจลลัน” เคว้งกลางแปซิฟิก ผู้นำโดนชนพื้นเมืองฆ่า
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 21 สิงหาคม 2562
