| ผู้เขียน | กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม |
|---|---|
| เผยแพร่ |
พระอาการประชวร – ภาวะสุญญากาศของผู้สืบราชบัลลังก์ “ความกังวล” ปลายพระชนมชีพ สู่พินัยกรรมรัชกาลที่ 3
เหตุการณ์ช่วงปลายพระชนมชีพของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 และการผลัดแผ่นดินไปสู่รัชกาลที่ 4 ไม่ค่อยถูกหยิบยกมาเล่าถึงมากนัก เพราะเหตุการณ์ต่าง ๆ ดูจะเป็นไปอย่างราบรื่น แต่แท้จริงแล้วช่วงนั้นเป็นสถานการณ์ที่ค่อนข้างชวน “อึดอัด” สำหรับรัชกาลที่ 3 อยู่ไม่น้อย เพราะพระองค์มีพระอาการประชวรท่ามกลางภาวะ “สุญญากาศ” ของตำแหน่งผู้สืบราชบัลลังก์
อาการพระประชวร
ก่อนรัชกาลที่ 3 จะเสด็จสวรรคตเมื่อวันพุธ ที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2394 พระองค์ทรงประชวรมาก่อนหน้านั้นเป็นเวลาหลายเดือน พระอาการเริ่มจาก มีพระอาการเสวยพระกระยาหารไม่รู้รส ทำให้เสวยได้น้อย รู้สึกไม่สบายพระองค์ บรรทมไม่ค่อยหลับ และมีพระอาการคลื่นไส้
แม้บรรดาหมอหลวงจะถวายการรักษาอย่างถึงที่สุด แต่พระอาการไม่ดีขึ้น รัชกาลที่ 3 ถึงกับมีพระราชกระแสว่า หมอคนไหนช่วยเยียวยาพระโรคให้หายได้ จะพระราชทานบุญกุศลที่ทรงกระทำมาในพุทธศาสนาแก่หมอคนนั้นครึ่งหนึ่ง ดังว่า
“ท่านผู้ใดเป็นแพทย์เป็นหมอมีสติปัญญาน้ำจิตต์กอบไปด้วยเมตตากรุณา จงคิดอ่านช่วยเยียวยาโรคข้าให้หายสักครั้งหนึ่งเถิด ข้าจะให้ส่วนกุศลซึ่งข้าได้ทำบุญให้ทานไว้ในพระพุทธสาสนา และการกุศลต่าง ๆ อีกเป็นที่สุด จนได้ให้ทานเข้านกเข้ากากิน แก่ท่านกึ่งหนึ่ง…”
แต่แม้จะทรงออกพระโอษฐ์ไปอย่างนั้น ก็ไม่ได้ทรงคาดหวังว่าจะมีหมอฝีมือดีที่ไหนช่วยได้ และสุดท้ายก็ไม่มีหมอเยียวยาพระอาการได้จริง ๆ
3 เดือนก่อนเสด็จสวรรคต พระอาการก็เริ่มหนักขึ้น พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค) บันทึกว่า
“พระบังคนเบา (ปัสสาวะ) ก็ขุ่นค่นเป็นตะกอน พระบรมวงศานุวงศ์เสนาบดีข้าทูลละอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่ผู้น้อย ฝ่ายหน้าฝ่ายในมีความร้อนใจ พร้อมกันปรึกษาให้แพทย์ประกอบพระโอสถทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย แล้วก็พากันนอนประจำซองอยู่ทั้งกลางวันกลางคืนทุกแห่ง พระโรคไม่คลาย พระอาการประทังอยู่ กำลังพระกายทรุดไปทีละน้อย ๆ”
เมื่อตระหนักแก่พระราชหฤทัยว่าคงดำรงพระชนมชีพอยู่อีกไม่นาน ก็ “มิได้ทรงประมาท จึงทรงแสดงพระราชปรารภและพระราชประสงค์ด้วยเรื่องราวต่าง ๆ” คือทรงเปรยและฝากฝังเรื่องต่าง ๆ ไว้ อันเปรียบได้กับพระราชพินัยกรรมของพระองค์
“ความกังวล” ปลายพระชนมชีพ
เรื่องที่รัชกาลที่ 3 ทรง “สั่งเสีย” มีทั้งเรื่องเล็กเรื่องใหญ่ ที่สำคัญคือพระราชทรัพย์ที่จะมอบให้พระเจ้าแผ่นดินองค์ใหม่ และอีกหลายเรื่องที่ชี้ว่าทรง “กังวล” ต่อเรื่องต่าง ๆ เมื่อพระองค์ไม่อยู่แล้ว
ในบรรดาพระราชปรารภมีหลายประเด็นที่เป็นเรื่องละเอียดอ่อน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการฆ่าฟันเพื่อแย่งชิงราชสมบัติ ทรงเป็นห่วงพระชะตากรรมของบรรดาพระราชโอรส ถึงกับมีพระราชดำรัสว่า “ถ้าเขาฆ่าเสียหมด” เพราะทรงกังวลว่าหากการผลัดแผ่นดินไม่สงบเรียบร้อยก็อาจเกิดเหตุนองเลือดขึ้น รวมถึงเรื่องพระอัฐิของสมเด็จพระบรมราชชนนีที่ทรงเกรงว่าจะเป็นที่กีดหูขวางตาของพระเจ้าแผ่นดินองค์ใหม่
สาเหตุของความกังวลข้างต้น เพราะรัชกาลที่ 3 ไม่อาจทรงทราบได้เลยว่าใครจะครองราชบัลลังก์สืบต่อจากพระองค์
เพราะธรรมเนียมการสถาปนารัชทายาทยุคนั้นยังไม่มีกฎตายตัว จะเป็นการให้พระบรมวงศานุวงศ์และบรรดาขุนนางตกลงกันเลือกพระเจ้าแผ่นดิน ทั้งงานราชการทั้งปวงช่วงปลายรัชกาล 3 ล้วนอยู่ในกำกับดูแลของตระกูล “บุนนาค” ได้แก่ เจ้าพระยาพระคลังฯ (ดิศ บุนนาค) เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์ฯ (ทัต บุนนาค) และ พระยาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)
ขุนนางตระกูลบุนนาคจึงมีบทบาทสูงมากในการ “เลือก” ผู้สืบราชสมบัติ และไม่มีใครในแผ่นดิน แม้แต่พระราชโอรสของรัชกาลที่ 3 ที่ไม่ตระหนักถึงอิทธิพลในราชสำนักของสายสกุลนี้
นั่นจึงเป็นที่มาของความกังวลใจในบั้นปลายพระชนมชีพพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ
เรื่องราวที่ปรากฏในพินัยกรรมมีเบื้องลึกเบื้องหลังอะไรอีกหรือไม่ และปลายทางของสิ่งที่ทรงเป็นกังวลจะเป็นอย่างไร ติดตามเรื่องราวทั้งหมดได้ใน “สับประวัติศาสตร์ ZAB HISTORY : พินัยกรรมรัชกาลที่ 3 ความกังวล ‘พระนั่งเกล้าฯ’ ก่อนสวรรคต”
อ่านเพิ่มเติม :
- ราชบัลลังก์-พระราชทรัพย์-อัฐิบรรพบุรุษ ใน ‘คำสั่งเสีย’ รัชกาลที่ 3
- สมเด็จพระนั่งเกล้าฯ พระเจ้าแผ่นดินผู้ไม่ทรงสถาปนาพระบรมราชินี
- รัชกาลที่ 3 กับพระราชดำริถึงผู้สืบราชสมบัติ ก่อนบัลลังก์ตกทอดสู่พระอนุชาธิราช (ร.4)
อ้างอิง :
สุพจน์ แจ็งเร็ว. “พระราชปรารภ รัชกาลที่ 3 เมื่อก่อนเสด็จสวรรคต”. ศิลปวัฒนธรรม ฉบับเดือนเมษายน 2549.
ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา เรียบเรียง. (2481). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๓. กรุงเทพฯ : โสภณพิพรรฒธนากร. อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ ท่านผู้หญิงวงษานุประพัทธ์ (ตาด สนิทวงศ์ ณอยุธยา). (ห้องสมุดดิจิทัลวัชรญาณ)
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 19 เมษายน 2568
