5 ลำดับชั้น “พระสงฆ์” กับสถานภาพพิเศษพระไทยสมัยอยุธยา จากบันทึกชาวต่างชาติ

ผู้เขียน	ธนกฤต ก้องเวหา
เผยแพร่	วันพุธที่ 18 ธันวาคม พ.ศ.2567

เอนเยลเบิร์ต แกมป์เฟอร์ (Engelbert Kaempfer) นายแพทย์ชาวเยอรมันที่เดินทางมาเยือนสยามในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชถึงต้นสมัยสมเด็จพระเพทราชา ก่อนจะเดินทางต่อไปยังญี่ปุ่น ได้บันทึกเรื่องราวต่าง ๆ เกี่ยวกับราชอาณาจักรสยาม ซึ่งหลายส่วนเป็นประโยชน์ต่อการศึกษาสภาพสังคมไทยสมัยอยุธยา หนึ่งในนั้นคือลำดับชั้นพระสงฆ์ไทยในอดีต

ลำดับชั้นพระสงฆ์ไทยในอดีต

ในหนังสือ ไทยในจดหมายเหตุแกมป์เฟอร์ ที่กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร ได้เรียบเรียง และแปลเป็นภาษาไทยเอาไว้ แกมป์เฟอร์บันทึกเกี่ยวกับฐานานุกรม ลำดับชั้นพระสงฆ์ไทยสมัยอยุธยาว่ามีอยู่ 5 ระดับด้วยกัน ดังนี้

1. เจ้าเณร (Dsiaunce) หรือสามเณร ลำดับอ่อนสุด เสมอนักเรียนสงฆ์ เมื่ออายุบรรลุ 20 ปี จึงได้เลื่อนฐานะขึ้นเป็น “เจ้ากู” มีพิธีฉลองใหญ่โต หรือที่เรียกว่า “อุปสมบท”

2. เจ้ากู (Dsiakus) หรือพระภิกษุสงฆ์สามัญ แกมป์เฟอร์อธิบายว่า เจ้ากูจะอยู่รวมกันเป็นหมู่คณะ อาศัยในบ้านคล้ายคอนแวนต์ (สำนัก/ชุมชนนักบวช) เป็นหลัง ๆ ใกล้ ๆ กับตัวโบสถ์ วิหาร พระในแต่ละคอนแวนต์ จะมี “หลวงวัด” เป็นผู้ปกครอง

3. หลวงวัด (Luangwad) หรือสมภาร (Sompan) เป็นผู้ปกครองวัด (เจ้าอาวาส) โดยวัดทั้งหมดในจังหวัด หรือเมืองจะขึ้นกับ “พระครู”

4. พระครู (Prahkhru) หรือพระราชาคณะ แกมป์เฟอร์ให้ทัศนะว่าพระครูมีศักดิ์คล้าย “บิชอป” หรือมุขนายกของฝั่งตะวันตก ซึ่งพระครูและคณะสงฆ์ทั่วราชอาณาจักรจะอยู่ใต้บังคับบัญชาของ “พระสังฆราช” อีกที

5. พระสังฆราช (Prah Sankaraj) อยู่ในราชธานีอยุธยา ที่ประทับของพระเจ้าแผ่นดินสยาม แกมป์เฟอร์ระบุว่าพระสังฆราชนับว่าทรงสังฆานุภาพสูงสุดในราชอาณาจักร เพราะแม้แต่พระเจ้าแผ่นดินก็ต้องถวายคารวะสักการ

ภาพประกอบเนื้อหา - ภาพพิมพ์ พระสงฆ์ ถือตาลปัตร ปลายศตวรรษที่ 17 ภาพจากหอสมุดแห่งชาติ กรุงปารีส — ภาพประกอบเนื้อหา – ภาพพิมพ์ พระสงฆ์ ถือตาลปัตร ปลายศตวรรษที่ 17 ภาพจากหอสมุดแห่งชาติ กรุงปารีส

แกมป์เฟอร์เล่าด้วยว่า พระสงฆ์สยามนั้นมิได้เป็นชนชาติใดชนชาติหนึ่งโดยเฉพาะ เพราะใครที่มีจิตศรัทธาก็สามารถบวชเป็นพระภิกษุได้ รวมถึงผู้ที่มีครอบครัวแล้ว ก็สามารถละทิ้งชีวิตคฤหัสถ์ (ผู้ครองเรือน) มาบวชอยู่วัดได้เช่นกัน

นอกจากนี้ พระสงฆ์ยังมีสถานะพิเศษในสังคมไทย คือเป็นส่วนหนึ่งของศาสนจักร ตราบใดที่ยังเป็นระเบียบเรียบร้อยอยู่ อาณาจักร (รัฐบาล) จะยื่นมือเข้าไปลงโทษทัณฑ์ในสถานใดก็ตามไม่ได้ เว้นแต่จะทำผิดทางโลก จึงจะถูกจับสึกเสียก่อน แล้วค่อยโดนลงอาญา

แต่แม้จะไม่เป็นที่เลื่อมใสนับถืออย่างแต่ก่อนแล้ว การลงทัณฑ์พระที่ถูกจับสึกก็ยังถือว่าเบากว่าฆราวาสอยู่ดี

จะเห็นว่าลำดับชั้นและสถานภาพพระสงฆ์สมัยอยุธยาไม่ได้ต่างจากสมัยปัจจุบันมากนัก เพียงสมณศักดิ์พระสงฆ์ไทยสมัยใหม่จะมี “ชั้น” และ “อันดับ” ละเอียดยิบย่อยมากขึ้น

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่