ยุคไทโช ในดาบพิฆาตอสูร คือยุคอะไร? ทำไมถึงไม่ได้รับการพูดถึงเท่าที่ควร?

ยุคไทโช อนิเมะ ดาบพิฆาตอสูร ย่านอาซากูซะ โตเกียว — ย่านอาซากูซะ ณ กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น ในยุคไทโช เมื่อ ค.ศ.1922 (ภาพจาก The New York Public Library)

ผู้เขียน	ราชภัฏ เฟื่องฟู
เผยแพร่	วันพฤหัสที่ 21 ธันวาคม พ.ศ.2566

ท่านผู้อ่านคงผ่านตากับการ์ตูนเรื่อง “ดาบพิฆาตอสูร” หรือ Kimetsu no Yaiba อนิเมะเรื่องดังที่กำลังเป็นกระแส ซึ่งมีฉากหลังเป็นประเทศญี่ปุ่นใน ยุคไทโช และเชื่อว่าเป็นลูกหลานหลายคนของท่านคงติดงอมแงม เพราะมีเนื้อเรื่องที่สนุก เข้าใจง่าย และเปิดโอกาสให้เด็ก ๆ ได้มีจินตนาการกับพลังปราณกับวิถีดาบ จึงทำให้การ์ตูนเรื่องนี้เป็นที่ฮอตฮิตทั้งในไทยและทั่วโลก

การดำเนินเนื้อเรื่องของดาบพิฆาตอสูร ด้วยยุคไทโชนั้นมีความน่าสนใจไม่น้อย เพราะเป็นยุคสมัยแห่งการเปลี่ยนแปลงและเปลี่ยนผ่านของประวัติศาสตร์ญี่ปุ่นที่เราหลายคนอาจไม่ค่อยคุ้นชินเท่ายุคเมจิหรือยุคโชวะ เพราะ ยุคไทโช ได้ปรากฏบนหน้าประวัติศาสตร์เพียง 15 ปีเท่านั้น

ไทโช (Taisho : 大正) ในภาษาญี่ปุ่นมีความหมายว่า ความชอบธรรมอันยิ่งใหญ่ เป็นชื่อรัชสมัยของสมเด็จพระจักรพรรดิโยชิฮิโตะ ซึ่งครองราชย์ตั้งแต่วันที่ 30 กรกฎาคม ค.ศ. 1912 ถึง 25 ธันวาคม ค.ศ. 1926 (ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 และพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7)

สมเด็จพระจักรพรรดิโยชิฮิโตะ หรือ จักรพรรดิไทโช ทรงเป็นพระราชโอรสของสมเด็จพระจักรพรรดิมุตสึฮิโตะ หรือ จักรพรรดิเมจิ ผู้ฟื้นฟูพระราชอำนาจของจักรพรรดิกลับมาและนำพาญี่ปุ่นเข้าสู่ยุคสมัยใหม่ผ่านการปฏิรูปเมจิ

ญี่ปุ่นในยุคเมจิสามารถเติบโตจากการปฏิวัติอุตสาหกรรมและการยึดครองไต้หวัน เกาหลี และแมนจูเรีย หลังจากรบชนะจีนในสงครามจีน-ญี่ปุ่น ครั้งที่ 1 และสงครามญี่ปุ่น-รัสเซีย ทำให้เมื่อจักรพรรดิไทโชสืบราชสมบัติต่อจากพระบิดาเมื่อพระชนมายุได้ 33 ปี ญี่ปุ่นในยุคสมัยของพระองค์กลายเป็นยุคต่อเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ในยุคเมจิ

ทว่า ยุคไทโชได้เริ่มต้นด้วย “วิกฤตการเมืองแห่งยุคไทโช” เกิดการเปลี่ยนตัวผู้นำรัฐบาลติดกัน 3 คน ภายในระยะเวลาไม่ถึงหนึ่งปี จักรพรรดิไทโชไม่อาจรักษาสถานะทางอำนาจของสถาบันจักรพรรดิเหมือนเช่นพระบิดา เพราะพระองค์ทรงมีพระพลานามัยอ่อนแอ ไม่สามารถบริหารบ้านเมืองได้สะดวก

อีกทั้ง แนวคิดประชาธิปไตยและเสรีนิยมจากตะวันตกได้กลายเป็นที่นิยมแพร่หลายในยุคไทโช ทำให้ประชาชนเบื่อหน่ายต่อระบอบคณาธิปไตยที่นายกรัฐมนตรีมาจากการแต่งตั้งของจักรพรรดิตามคำปรึกษาของคณะรัฐบุรุษอาวุโส

การเปลี่ยนผ่านอำนาจทางการเมืองสู่ระบอบรัฐสภาและพรรคการเมืองตามระบอบประชาธิปไตย เปิดโอกาสให้รัฐบาลพลเรือนจากการเลือกตั้งขึ้นมาบริหารประเทศ โดยที่จักรพรรดิไทโชแทบไม่มีบทบาทใด ๆ ในทางการเมือง ซึ่งการเมืองญี่ปุ่นในยุคดังกล่าว ถูกเรียกว่า ประชาธิปไตยยุคไทโช หรือ ไทโชเดโมเครซี

แต่ญี่ปุ่นในยุคไทโชยังคงสามารถแสดงแสนยานุภาพได้อย่างต่อเนื่อง โดยการชนะสงครามโลกครั้งที่ 1 ร่วมกับฝ่ายไตรภาคี (สหราชอาณาจักร ฝรั่งเศส และสหรัฐอเมริกา) ทำให้ญี่ปุ่นสามารถแผ่ขยายอำนาจไปที่หมู่เกาะแปซิฟิกตอนใต้ และมีตำแหน่งเป็นสมาชิกถาวรของสันนิบาตแห่งชาติ สะท้อนให้เห็นได้ว่า ยุคไทโช คือ ช่วงที่จักรวรรดิญี่ปุ่นก้าวขึ้นสู่การเป็นมหาอำนาจของโลกได้อย่างแท้จริง

การเปิดกว้างทางวัฒนธรรมที่มากขึ้นในยุคไทโช โดยการยอมรับวัฒนธรรมจากตะวันตกเข้ามาปรับใช้ในสังคมญี่ปุ่น จากแนวคิดที่พยายามทันสมัยทัดเทียมกับตะวันตก ในขณะเดียวกันก็ยังคงรักษาวัฒนธรรมต่าง ๆ ของตนเองไว้ ทำให้ยุคไทโชกลายเป็นยุคผสมผสานวัฒนธรรมระหว่างความดั้งเดิมกับความเป็นสมัยใหม่

ผู้คนหันมานิยมแต่งตัวทันสมัยตามแบบสากลตะวันตก ตึกรามบ้านช่างก่อขึ้นจากอิฐและปูน แม้แต่บ้านไม้ญี่ปุ่นยังมีการปรับรูปให้เข้ากับชีวิตสมัยใหม่ ผู้คนสามารถเดินทางได้ง่ายขึ้นจากการใช้ถนน รถราง รถไฟ และออกมาใช้ชีวิตตอนกลางคืนได้เพราะมีไฟฟ้า ก่อให้เกิดวัฒนธรรมการบริโภคในด้านต่าง ๆ เช่น ภาพยนตร์ ดนตรี อาหาร และ วรรณกรรม เป็นต้น

ขบวนการทางการเมืองกลายเป็นกระบอกเสียงให้กับประชาชน ยังส่งเสริมให้ผู้คนตระหนักในสิทธิของตนเองมากยิ่งขึ้น ทำให้ค่านิยมอิงกับตะวันตกมากขึ้น เกิดการตระหนักความเท่าเทียมทางเพศ เริ่มให้ผู้หญิงมีบทบาทออกมาทำงาน และให้เกียรติผู้หญิงที่มีตำแหน่งงานสูงกว่า และสภาพสังคมมีการเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว จากการพัฒนาของแนวคิดทางสังคมและเทคโนโลยี

ทว่า ในช่วงปลายยุคไทโช ญี่ปุ่นต้องเผชิญกับภาวะเศรษฐกิจตกต่ำหลังสงครามโลกครั้งที่ 1 และแผ่นดินไหวครั้งใหญ่ในแถบที่ราบคันโตเมื่อกันยายน ค.ศ. 1923 ซึ่งแผ่นดินไหวครั้งนี้ครอบคลุมไปถึงกรุงโตเกียว เมืองหลวงของประเทศ ทำให้มีผู้เสียชีวิตมากกว่า 100,000 ราย และเกิดเหตุเพลิงไหม้ สร้างความเสียหายกว่า 3 ล้านครัวเรือน ความทะเยอทะยานของญี่ปุ่นในการเป็นมหาอำนาจจึงต้องสะดุดลง

สังคมญี่ปุ่นภายใต้ยุคประชาธิปไตยไทโชยังเกิดวิกฤติการเมืองเพราะการแย่งชิงอำนาจภายในของสมาชิกรัฐสภา เปิดโอกาสให้กองทัพได้โอกาสเข้ามามีบทบาท และใช้อำนาจกดขี่ผู้เห็นต่างทางการเมืองกับกองทัพอย่างรุนแรง จนเมื่อพระองค์สวรรคตเมื่อวันที่ 25 ธันวาคม ค.ศ. 1926 ยุคไทโชจึงได้ปิดฉากลงและมีระยะเวลาเพียง 15 ปี

หลังยุคไทโช สมเด็จพระจักรพรรดิฮิโรฮิโตะ พระราชโอรสของจักรพรรดิไทโช ทรงขึ้นครองราชย์และใช้ชื่อรัชสมัย โชวะ ซึ่งตอนต้นรัชสมัยของจักรพรรดิโชวะ กองทัพเริ่มเข้ากุมอำนาจเบ็ดเสร็จ และลดบทบาทรัฐสภา หันไปอิงแอบอำนาจสถาบันจักรพรรดิ โดยการเชิดชูพระจักรพรรดิในฐานะผู้กุมอำนาจสูงสุดผู้ใดจะละเมิดมิได้ ทำให้ประชาธิปไตยยุคไทโชถดถอยและล่มสลาย เปิดโอกาสให้ลัทธิทหารนิยมรุ่งเรืองถึงขีดสุด และนำจักรวรรดิญี่ปุ่นไปสู่การทำสงครามโลกครั้งที่สอง

แม้ยุคไทโชจะมีระยะเวลาเพียง 15 ปี และเป็นยุคคั่นกลางระหว่างยุคเมจิและยุคโชวะ ยุคสำคัญของประวัติศาสตร์ญี่ปุ่นที่มีเหตุการณ์ที่เด่น ๆ เกิดขึ้นมากมาย ทำให้ยุคไทโชไม่เป็นที่ถูกพูดถึงเท่าที่ควร แต่ยุคไทโชถือเป็นยุคที่มีเสน่ห์และน่าทรงจำสำหรับชาวญี่ปุ่น เพราะเป็นตัวเชื่อมสำคัญระหว่างญี่ปุ่นยุคดั้งเดิมไปสู่ญี่ปุ่นสมัยใหม่ จนมีคำว่า ไทโชโรมัน (大正浪漫) หรือ ความโรแมนติกยุคไทโช เพื่อระลึกถึงความทรงจำที่ดีของชาวญี่ปุ่นต่อยุคดังกล่าว

โคโยฮารุ โกโตเกะ ผู้เขียน “ดาบพิฆาตอสูร” จึงสามารถนำประวัติศาสตร์ยุคไทโชมาร้อยเรียงเขียนเป็นเรื่องราวของการต่อสู้กับอสูร ความเชื่อเรื่องเหนือธรรมชาติที่กำลังหายไปและกำลังถูกทดแทนด้วยความเจริญในยุคใหม่ ได้อย่างกลมกลืนและทำให้ผู้คนสามารถหันมาสนใจวัฒนธรรมญี่ปุ่นในยุคไทโชได้เป็นอย่างดี

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่