| ผู้เขียน | สุทธาสินี จิตรกรรมไทย เจียจันทร์พงษ์ |
|---|---|
| เผยแพร่ |
เรามักเข้าใจกันว่า ชาวฮินดูในอินเดียเรียกศาสนาของตัวเองว่า “ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู” แต่ที่จริงแล้วกลับเรียกว่า “สนาตนธรรม” ทำไมถึงเรียกเช่นนี้?
ผศ. คมกฤช อุ่ยเต็กเค่ง นักปรัชญาผู้เชี่ยวชาญศาสนาพราหมณ์-ฮินดู เล่าเรื่องนี้ในบทความ “ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ตกลงว่า ‘พราหมณ์’ หรือ ‘ฮินดู’ หรือชื่ออะไรกันแน่?” ในนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ ว่า
ในอินเดียมักเรียกศาสนาด้วยคำว่า “ธรรม” (ธรฺม) หมายถึงศาสนา หลักคำสอน การปฏิบัติตามหน้าที่ หรือหมายถึงหลักจริยธรรมทางศาสนาก็ได้ ซึ่งธรรมมาจากธาตุ “ธฺรี” หมายถึง ทรงไว้ รักษาไว้
ในอินเดียจึงเรียกศาสนาพุทธว่า เพาทธธรรม เรียกศาสนาไชนะ (ศาสนาเชน) ว่า ไชนธรรม เป็นต้น และเรียกศาสนาพราหมณ์-ฮินดูว่า “สนาตนธรรม”
อาจารย์คมกฤชอธิบายว่า คำดังกล่าวหมายถึงศาสนาอันมีมาแต่โบราณไม่เปลี่ยนแปลง (สนาตนะ ไม่เปลี่ยนแปลง, เก่าแก่) เพราะชาวฮินดูเชื่อว่าศาสนาของตนเองมีมาแต่โบราณกาล ในเชิงประวัติศาสตร์ก็ว่าตั้งแต่สมัยพระเวท (vedic period) คือ 3,500-4,000 ปีที่แล้ว ในทางตำนานก็ว่าสืบทอดจากพระวิษณุมายังบรมฤษีและกษัตริย์ต่างๆ จนมาถึงปัจจุบัน
นอกจากคำนี้ก็ยังมีอีกหลายคำเรียก อย่าง “ไวทิกธรรม” หมายถึงศาสนาพระเวท อันหมายถึงหมวดคำสอนโบราณของฮินดู หรือเรียกว่า “วิษณุธรรม” เพราะเชื่อว่าศาสนานี้สืบทอดมาจากพระวิษณุก็มี
ส่วนคำที่คนไทยคุ้นเคยและเรียกขานกันมาอย่างยาวนานว่า ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู นักวิชาการอินเดียเห็นว่า ที่จริง 2 คำนี้อาจแยกกันได้ เพราะแสดงถึงพัฒนาการคนละช่วงเวลาของศาสนา
ศาสนาพราหมณ์ (Brahmanism) ในเอ็นไซโคลพีเดีย บริเตนนิกา (Encyclopædia Britannica-สารานุกรมชั้นนำของโลก) บอกว่าหมายถึงศาสนาฮินดูโบราณ ซึ่งอยู่ในยุคพระเวทราว 1,000 ปีก่อนคริสตกาล เน้นความสำคัญของ “พราหมณ์” ซึ่งเป็นผู้ประกอบพิธีกรรมและบูชาเทพเจ้าที่ปรากฏในพระเวท
ช่วงศตวรรษที่ 19 นักภารตวิทยากำหนดคำนี้ เพื่อแสดงถึงพัฒนาการของศาสนาที่จะกลายมาเป็นศาสนาฮินดูในภายหลัง หรือแสดงว่าเป็นศาสนาที่อาจแยกออกมาได้จากฮินดู แต่ชาวฮินดูส่วนมากถือว่าศาสนาพราหมณ์เป็นศาสนาเดียวกันกับฮินดู
ศาสนาฮินดู (Hinduism) นักวิชาการเห็นว่า เริ่มต้นขึ้นในราว 550 หรือ 450 ปีก่อนคริสตกาล ซึ่งอยู่ในช่วงใกล้เคียงพุทธกาล
การเปลี่ยนแปลงจาก “พราหมณ์” มาสู่ “ฮินดู” หลักใหญ่คือการเปลี่ยนแปลงแนวคิดเกี่ยวกับเทพเจ้าในพระเวทมาสู่การนับถือเทพเจ้าที่สำคัญ คือ มหาเทพ 2 องค์ ได้แก่ พระวิษณุและพระศิวะ และการท้าทายอำนาจของพราหมณ์ การให้ความสำคัญของการสละโลก ซึ่งปรากฏในคัมภีร์อุปนิษัท
อย่างไรก็ตาม ชื่อ “ฮินดู” กลับไม่ปรากฏในเอกสารโบราณของศาสนาฮินดูแต่อย่างใด
เหตุผลเพราะชื่อนี้ไม่ได้เป็นภาษาสันสกฤตแท้ แต่เพี้ยนมาจากคำ “สินธุ” (Sindhu) ซึ่งเป็นชื่อแม่น้ำทางตอนเหนือของอินเดียและอารยธรรมในลุ่มน้ำนั้นในภาษาเปอร์เซียโบราณ ภาษานี้มักเปลี่ยน ส เป็น ห เช่น อสูร เป็น อหูร
คำว่าฮินดูปรากฏใน 600 ปีก่อนคริสตกาล ในจารึกของกษัตริย์ดาริอุสที่ 1 แห่งเปอร์เซีย มีความหมายเชิงภูมิศาสตร์ถึงกลุ่มคนที่อาศัยในลุ่มน้ำสินธุ ไม่ได้หมายถึงศาสนาและความเชื่อใด
ส่วนในบันทึกของพระเสวียนจ้าง ราวคริสต์ศตวรรษที่ 7 กล่าวว่าคำนี้เป็นชื่อประเทศ มาจากชื่อของพระจันทร์ (อินทุ-Indu) หลังจากนั้นฮินดูยังคงมีความหมายในทางภูมิศาสตร์และวัฒนธรรม
กว่าคำว่าฮินดูจะหมายถึงศาสนาฮินดู ก็ราวคริสต์ศตวรรษที่ 14 โดยปรากฏในวรรณกรรมของฝั่งมุสลิม
เพราะฉะนั้น ความสำนึกว่าชื่อศาสนาของตัวเองได้รับการนิยามโดยคนอื่น ทำให้ชาวฮินดูไม่เรียกศาสนาของตัวเองว่าฮินดู แต่ใช้ว่า “สนาตนธรรม” และเน้นย้ำคำนี้ในความหมายว่าศาสนาฮินดู ในช่วงการปฏิรูปศาสนาต้นคริสต์ศตวรรษที่ 19 ภายใต้ขบวนการศาสนาและชาตินิยมอินเดีย เพื่อปฏิเสธการใช้คำจากภาษาและวัฒนธรรมอื่น
อ่านเพิ่มเติม :
- เพราะ “พรหมลิขิต” ชีวิตจึงวุ่น? เหตุใดชาวฮินดูนิยม “พระพรหม” น้อยกว่าพระศิวะ-นารายณ์
- “พระตรีมูรติ” ภาวะรวมร่าง 3 มหาเทพ กับเทวรูปหน้าเซ็นทรัลเวิลด์ ที่คนไปขอพรความรัก
- “พระพิฆเนศ” มหาเทพที่เก่าแก่กว่าพระอิศวร? จากเทพพื้นเมือง ปรุงแต่งเป็นเทพฮินดู
อ้างอิง :
คมกฤช อุ่ยเต็กเค่ง. “ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ตกลงว่า ‘พราหมณ์’ หรือ ‘ฮินดู’ หรือชื่ออะไรกันแน่?, คอลัมน์ ผี-พราหมณ์-พุทธ. นิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 31 สิงหาคม – 6 กันยายน 2561
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 18 เมษายน 2568
