| ผู้เขียน | ธนกฤต ก้องเวหา |
|---|---|
| เผยแพร่ |
สงสัยกันไหม? ใน พระราชพิธีพืชมงคล หรือพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เหตุใดใช้ พระโค หรือ “วัว” เป็นผู้ทำนาย ทั้งที่สังคมไทยแต่โบราณกาลใช้ “ควาย” ทำนามาตลอด
ในเมื่อควายเกี่ยวข้องกับการทำนาโดยตรง ทำไมไม่ให้สิทธิควายในพิธีสำคัญของวัฒนธรรมเกษตรบ้านเรา เรื่องนี้อธิบายได้จากรากฐานทางความเชื่อที่ประกอบกันเป็นพระราชพิธีพืชมงคล
อนึ่ง พระราชพิธีนี้เป็นประเพณีสำคัญของไทยมาแต่โบราณ จัดทำขึ้นเพื่อบำรุงขวัญและกำลังใจในการประกอบอาชีพ โดยเฉพาะการทำเกษตร อาชีพหลักของคนในท้องถิ่น เพื่อให้เกิดความมั่นใจว่า พืชพันธุ์ธัญญาหารจะเจริญงอกงามอุดมสมบูรณ์
รากฐานของพระราชพิธีพืชมงคลมาจากความเชื่อในพุทธศาสนา ผสมผสานกับพราหมณ์-ฮินดู และความเชื่อเรื่องผี รากเหง้าทางความคิดอันเก่าแก่ในสังคมไทย ข้อสังเกตคือ ใน พิธีแรกนา หรือ ทำนาตาแฮก ที่ชาวบ้านทำกันเอง จะใช้ควายกันเสียเป็นส่วนใหญ่ ไม่ได้ใช้วัวอย่างในพระราชพิธี
กล่าวได้ว่า เหตุผลหลัก ๆ ที่ วัว เป็นพระเอกในพระราชพิธีพืชมงคล เป็นมรดกทางวัฒนธรรมและความเชื่อจากศาสนาพราหมณ์-ฮินดู
ผศ. คมกฤช อุ่ยเต็กเค่ง อาจารย์ประจำภาควิชาปรัชญา คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร ผู้เชี่ยวชาญด้านปรัชญา-ศาสนาฮินดู อธิบายไว้ใน มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 12-18 สิงหาคม 2559 ว่า คนฮินดูยกย่องวัวเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ ส่วนควายไม่ได้รับสถานภาพพิเศษใด ๆ ในสังคม
การที่วัวอยู่ใน พระราชพิธีพืชมงคล แทนที่จะเป็นควาย “อาจเพราะวัวตัว ‘ขาวๆ’ (ต้องขาวด้วยนะครับ) เป็นสัญลักษณ์ของศาสนาพราหมณ์หรือวัฒนธรรมฮินดู แม้พระราชพิธีนี้จะมีรากเหง้าของเราเองคือศาสนาผี (ความเชื่อเรื่องขวัญ) แต่การใช้วัวไถนาเป็นการสร้างภาพความเป็นศาสนาพราหมณ์จากอินเดีย ซึ่งทำให้พิธีพื้นเมืองของเราดูแกรนด์ขึ้นมา เหมาะจะเป็นพระราชพิธีหรือพิธีหลวง”
ควายยังถูกมองจากคนฮินดูเชื้อสายอารยัน (แขกขาว) ว่า เหมือนพวก “ฑราวิฑ” หรือชนพื้นเมืองผิวดำของอินเดีย คัมภีร์พระเวทในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู จึงแทบไม่ให้ความสำคัญใด ๆ กับควาย
อ. คมกฤช ให้ความเห็นเพิ่มว่า อาจเป็นเพราะควายเป็นสัตว์ในที่ลุ่ม พบมากในเขตศูนย์สูตรที่มีน้ำมาก คือในอินเดียภาคตะวันตกและภาคใต้ ชาวอารยันที่อยู่ทางเหนือจึงไม่คุ้นเคยกับควาย
นอกจากนี้ ควายยังเป็นสัญลักษณ์ของความชั่วร้าย อย่างในตำนานพระแม่ทุรคาทรงสิงห์เสด็จไปปราบอสูรควายชื่อ “มหิษาสูร” ทำให้พระนางได้ชื่อว่า “มหิษาสุรมรทินี” พระแม่ผู้ปราบอสูรควาย หรืออย่าง พระยม เทพแห่งความตายและชีวิตในปรโลก ก็ทรงควายเป็นพาหนะ ควายในคติฮินดูจึงมักจะวนเวียนอยู่กับความไม่เป็นมงคล
อย่างไรก็ตาม บางส่วนในสังคมอินเดียให้ความสำคัญกับควายว่าเป็น “สัตว์บูชายัญที่สำคัญที่สุด” ความเชื่อนี้ปรากฏอยู่ในกลุ่มศาสนาผีตามท้องถิ่น อยู่ในรูปศาสนา “เจ้าแม่” หรือนิกายศักติ พวกเขาจะใช้ควายบูชายัญเจ้าแม่ โดยเฉพาะปางที่ดุร้าย เช่น เจ้าแม่ทุรคา เจ้าแม่กาลี และเจ้าแม่พื้นบ้านอื่น ๆ
ผู้คนในอุษาคเนย์ก็ฆ่าควายบูชาผีเช่นกัน โดยพบในลาวใต้ ภาคเหนือของไทย และพม่า ซึ่งมีผีนัตเป็นเจ้าแม่หัวควาย หรืออินเดียเองก็มี “เทพควาย” ที่นับถือกันในหมู่ชาวบ้าน ชื่อ มหโสพา (Mhasoba) โดยนับถือโดยทั่วไปในรัฐมหาราษฎร์
ควาย จึงผูกพันกับชาวบ้าน คนรากหญ้า แต่ไร้ศักดิ์ศรี ไม่ศักดิ์สิทธิ์ในมุมมองชนชั้นนำ ซึ่งมองวัวคู่ความกับสูงส่ง แถม “โคนนทิ” ยังเป็นพาหนะของพระอิศวรมหาเทพด้วย
อ่านเพิ่มเติม :
- “พระโคแรกนาขวัญ” สมัยรัชกาลที่ 4
- “แรกนาขวัญ-นาตาแฮก” การสร้างขวัญและกําลังใจของเกษตรกร
- ชาวฮินดูไม่กิน “วัว” เป็นส่วนใหญ่ ไม่ใช่ทั้งหมด เพราะบางส่วนกินกันปกติ!
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 10 พฤษภาคม 2567
