“…ไม่ว่าจะในช่วงสงครามแห่งอิตาลี หรือระหว่างสงครามกลางเมือง ไม่มีครั้งใดที่การออกกฎหมายจะหยุดชะงักลง ในทางตรงกันข้าม กฎหมายหลายฉบับถูกออกบังคับใช้หลังจากวิกฤตนั้นๆ เสียอีก แต่ในที่สุดซุลลาผู้เผด็จอำนาจ (Lucius Cornelius Sulla [138-79 BCE] กงสุลแห่งโรมสองสมัยและผู้รื้อฟื้นตำแหน่งผู้เผด็จอำนาจ [dictatorship] ขึ้นมาในช่วงที่เกิดสงครามกลางเมือง) ก็ได้ยกล้มเลิกกฎเกณฑ์เก่า แล้วบัญญัติกฎเกณฑ์ใหม่ขึ้นมาอีกมาก ซึ่งช่วยบรรเทาปัญหาลงได้ชั่วระยะเวลาหนึ่ง

อย่างไรก็ดี เพียงหลังจากนั้นไม่นาน สถานการณ์ก็เปลี่ยนไป การมุ่งหาความขัดแย้งและข้อเสนอต่างๆ ของเลปิดุส (Marcus Lepidus หนึ่งในพันธมิตรของจูเลียส ซีซาร์ ซึ่งช่วยให้ซีซาร์ได้ครองตำแหน่งผู้เผด็จอำนาจ) ตามมาด้วยการฟื้นฟูสถานะของพวกทริบูน (Tribune ตำแหน่งทางทหารและการเมืองของโรม ซึ่งเคยถูกจำกัดอำนาจในยุคของซุลลา) ให้กลับมามีอำนาจในการเล่นงานผู้คนได้ตามอำเภอใจอีกครั้ง ได้ทำให้ตอนนี้กฎหมายไม่ได้ถูกบัญญัติออกมาเพื่อประโยชน์สาธารณะเท่านั้น แต่ยังเป็นกฎหมายที่ออกมาเป็นการจำเพาะเพื่อใครบางคน; กฎหมายจึงมีจำนวนมากที่สุด ในยุคที่จักรภพมีการฉ้อฉลมากที่สุด…”

-ตาซิตุส (Tacitus) นักการเมืองและนักประวัติศาสตร์โรมันผู้มีชีวิตในช่วง ค.ศ. 56-120 (จาก The Annals Book III)

เผยแพร่ครั้งแรกในระบบออนไลน์ เมื่อ 4 ตุลาคม พ.ศ.2559