| ผู้เขียน | กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม |
|---|---|
| เผยแพร่ |
ดนตรีเป็นอีกหนึ่งวัฒนธรรมเก่าแก่ของมนุษย์ หลากหลายบทเพลงอยู่คู่กับสังคมแต่ละท้องถิ่นมายาวนาน หากพูดถึงบทเพลงที่เข้าข่าย “ไร้กาลเวลา” เปิดหรือใช้ตอนไหนก็ยังร่วมสมัยและคนรู้จักอยู่เสมอ ในแถบเม็กซิโกก็มีเพลงชนิดนี้เช่นกัน เขาเรียกว่าเพลง La Cucaracha หรือ เพลงแมลงสาบ
คนเม็กซิกันนิยมร้องเพลงนี้มาเป็นร้อยปี คำว่า La Cucaracha เป็นภาษาสเปน แปลเป็นศัพท์ภาษาอังกฤษได้ว่า Cockroach หรือ “แมลงสาบ” เดิมทีแล้วเม็กซิโกมีภาษาพื้นเมืองมากมาย แต่เมื่อสเปนเข้ามายึดครองก็บังคับให้ชาวสเปนใช้ภาษาสแปนิชเป็นภาษากลาง ความเป็นมาของเพลงนี้ยังไม่สามารถระบุแน่ชัดเนื่องจากเป็นเพลงที่เก่าแก่ ประวัติก็รางเลือนไป จากการค้นคว้าของศุภาศิริ สุพรรณเภสัช ผู้เขียนหนังสือ “เพลงของโลกและของเรา” บรรยายว่า เป็นเพลงพื้นเมืองที่เก่าแก่ของสเปน
Jose Joaquin Fernandez นักเขียนเม็กซิกันผู้เขียนหนังสือที่ตีพิมพ์เมื่อ ค.ศ. 1818 อธิบายไว้ว่า กัปตันเรือชาวสเปนเป็นผู้นำเพลงนี้มาสอนคนเม็กซิกัน เพลงนี้เป็นที่ถูกใจชนพื้นเมืองจนขับร้องกันมาจนถึงวันนี้ ด้วยเหตุข้างต้น จึงทำให้คนส่วนใหญ่อาจเข้าใจว่าเพลง La Cucaracha เป็นเพลงจากเม็กซิโก เนื้อร้องบางฉบับปรากฏในหนังสือเมื่อปี 1882 ของนักเขียนสเปนอย่าง Francisco Rodriguez Marin ซึ่งเขียนรวบรวมเกี่ยวกับเพลงสแปนิชที่ได้รับความนิยมในแต่ละยุค
หากพิจารณาบริบททางประวัติศาสตร์ ชาวมัวร์ (Moor) ชาวมุสลิมที่อยู่ในคาบสมุทรไอบีเรียและแอฟริกาเหนือครอบครองสเปนเป็นเวลา 800 ปี เพลง La Cucaracha ยังปรากฏอยู่ในงานเขียนเกี่ยวกับสงครามกลางเมืองในสเปนกลางยุค 1800s และการรุกรานของฝรั่งเศสในเม็กซิโกเมื่อปี 1861 แต่ฉบับที่เป็นที่รู้จักมากที่สุดย่อมเป็นฉบับที่ถูกเขียนในช่วงการปฏิวัติในเม็กซิโก
ในรอบ 200 ปีมานี้ พอกล่าวได้ว่าเพลง La Cucaracha คือบทเพลงที่คนไทยเรียกกันว่า “ร้อยเนื้อทำนองเดียว” คือใช้ทำนองเดียวแต่ร้องใส่เนื้อเพลงได้มากมาย เนื่องด้วยเพลงนี้เป็นทำนองสั้นๆ ง่ายๆ คนเม็กซิกันจึงสามารถใส่เนื้อร้องสารพัดอย่างลงไปร้องได้ไม่ยาก และจนถึงทุกวันนี้ หากมีโอกาสเดินทางไปท่องเที่ยวเม็กซิโก อาจได้ยินเสียงเพลงนี้ซ้ำไปมาได้ไม่ยาก
ศุภาศิริ อธิบายว่า เนื้อร้องเพลง La Cucaracha ฉบับยุคหลังที่ได้รับความนิยมมากที่สุดเป็นเนื้อร้องที่แต่งขึ้นสำหรับด่าจอมเผด็จการนามว่า Victoriano Huerta ประธานาธิบดีเม็กซิโกช่วงต้นศตวรรษที่ 20 กล่าวกันว่าผู้นำเผด็จการรายนี้เป็นปีศาจสุรา (และยาเสพติด) อีกราย และเป็นผู้ล้มล้างประธานาธิบดี Francisco Madero เมื่อปี 1913 แต่บางแหล่งข้อมูลก็อธิบายว่า เนื้อร้องเพลงนี้สื่อความหมายถึง Pancho Villa หัวหน้ากองกำลังปฏิวัติในยุคสมัยเดียวกัน กองกำลังปฏิวัติในช่วงนั้น โดยเฉพาะกองกำลังของ Pancho Villa ใช้เพลง La Cucaracha ในฐานะเพลงในการสู้รบ
แต่ไม่ว่าเนื้อร้องในเม็กซิโกจะเป็นอย่างไร เนื้อร้องเพลง La Cucaracha หรือ เพลงแมลงสาบ ซึ่งเป็นที่แพร่หลายนั้นมีเนื้อหาเกี่ยวกับ “แมลงสาบ” ร้องถึงแมลงสาบที่เดินไม่ได้เนื่องจากขาหลุด (เดินลำบากเนื่องจากสูญเสียขา) ซึ่งในยุคหนึ่งแมลงสาบที่เสียขาและพยายามเคลื่อนไหวไปมาเป็นอุปมา-อุปไมยเสียดสีทางการเมือง ส่วนเนื้อร้องเดิมที่คงเหลือเสมอมีอยู่ว่า
“La cucaracha, la cucaracha
Ya no puede caminar
Por que no tiene
Por que le faltan
Las dos patitas de atras”
แปลเป็นไทยได้ว่า
“เจ้าแมลงสาบ, เจ้าแมลงสาบ
เจ้าเดินไม่ได้อีก
เพราะเธอไม่มี เพราะเธอขาด
สองขาหลังเพื่อเดิน”
บางครั้งคำร้องประโยคสุดท้ายมักจะถูกแทนที่ด้วยเนื้อร้องซึ่งถูกแปลงไปเป็นสิ่งอื่นๆ เช่น “กัญชา” แทนที่ “ขา” แต่เนื้อร้องนี้คือเนื้อหาหลักที่ยังคงเหลืออยู่ เนื้อร้องในช่วงอื่นหรือในฉบับอื่นถูกแทนที่ด้วยบริบทต่างๆ ตามยุคสมัย อาทิ สงครามมัวร์ในสเปน
ไม่ว่าเพลงนี้จะมีที่มาและถูกใช้อย่างไรก็ตาม การทำความเข้าใจบริบทภูมิหลังของเพลงเอาไว้น่าจะเป็นเรื่องดี มิเช่นนั้นอาจพบเห็นกรณีที่ร้านอาหารในสหรัฐฯ ตั้งชื่อร้านว่า La Cucaracha คิดว่าคนที่เข้าใจความหมายอาจไม่กล้าเข้าไปนั่งเท่าไหร่
อ่านเพิ่มเติม :
- “ผู้นำเราเป็นคนดีที่สุด-ชาติของเราถูกเสมอ” เพลงจิกกัดระบบการศึกษาที่ไร้กาลเวลา
- เมื่อ “หนักแผ่นดิน” เพลงสู้คอมมิวนิสต์ดังในทีวี-วิทยุ ช่วงบ่ายหลังปราบ 6 ตุลา
อ้างอิง :
ศุภาศิริ สุพรรณเภสัช. เพลงของโลกและของเรา. กรุงเทพฯ : มติชน, 2557.
Schulman, Bob. “La Cucaracha: No Pot, No Travel”. Huffpost. Online. Published 6 DEC 2017. Access 6 DEC 2019. <https://www.huffpost.com/entry/la-cucaracha-no-pot-no-tr_b_11203526>
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 6 ธันวาคม 2562
