| ผู้เขียน | กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม |
|---|---|
| เผยแพร่ |
รู้จัก “เจ้าแม่วัดดุสิต” มารดา “โกษาปาน” ที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงเรียกว่า “แม่”?
จดหมายเหตุลาลูแบร์ พูดถึง “เจ้าแม่วัดดุสิต” ว่าเป็นมารดาของ “โกษาปาน” ราชทูตสยามที่ไปเจริญสัมพันธไมตรีกับราชสำนักฝรั่งเศส ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช โดยในบันทึกกล่าวไว้ว่า “มารดาของท่านเอกอัครราชทูตที่เราเห็นตัวกันที่นี้ (ในประเทศฝรั่งเศส) เป็นพระนมเหมือนกัน”
เหตุที่ลาลูแบร์เรียก เจ้าแม่วัดดุสิต มารดาโกษาปานว่า เป็น “พระนม” ก็เพราะท่านเป็นพระนม สมเด็จพระนารายณ์ ในส่วนที่ว่า “เป็นพระนมเหมืิอนกัน” เนื่องจากตามกฎมนเทียรบาลได้กำหนดตำแหน่ง “พระนม” ไว้ 3 ตำแหน่ง คือ แม่นมเอก แม่นมโท แม่นมตรี กล่าวกันว่าเจ้าแม่วัดดุสิตนั้นเป็นพระนมเอกของสมเด็จพระนารายณ์
หนังสือ “อิศรางกูร” (จัดพิมพ์ในงานฌาปนกิจ หม่อมหลวงปุย อิศรางกูร เมื่อปี 2517) ให้ข้อมูลเจ้าแม่วัดดุสิตไว้ว่า ทรงเป็นพระธิดาในสมเด็จเอกาทศรุทรอิศวร พระองค์ที่ 1 สอดคล้องกับหนังสือเรื่องปฐมวงศ์ ฉบับของ ก.ศ.ร.กุหลาบ ที่ว่า เจ้าแม่วัดดุสิตทรงเป็น “หม่อมเจ้าหญิงในราชนิกูลพระเจ้าแผ่นดิน” รัชสมัยของพระบาทสมเด็จเอกาทศรุทรอิศวร พระองค์ที่ 3 พระเจ้าปราสาททอง เจ้าแม่วัดดุสิตได้วิวาห์ มงคลกับลูกหลานคนหนึ่งของพระยาเกียรติขุนนางมอญ
บันทึกพงศาวดารไทย จดหมายเหตุเจ้าแม่วัดดุสิตในสมัยกรุงศรีอยุทธยา เล่าถึงเจ้าแม่วัดดุสิตไว้ว่า “พระเจ้าแม่วัดดุสิต” หรือ “หม่อมเจ้าบัว” ทรงอภิเษกสมรสกับ “หม่อมเจ้าอำไพ” ซึ่งไม่ทราบว่าพระองค์ทรงเป็นพระราชวงศ์สายใด ต่อมาเจ้าแม่วัดดุสิตได้ถวายตัวเป็น “พระนมเอก” ในสมเด็จพระรามาธิบดี พระองค์ที่ 6 (สมเด็จพระนารายณ์)
บันทึกนี้สอดคล้องกับหนังสือเรื่องโครงกระดูกในตู้ ของหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช คัดมาจากหนังสือเรื่องราชินิกุลบางช้าง ซึ่งพิมพ์แจกในงานฉลองพระราชสมภพครบ 200 ปี ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ความว่า
“แรกเริ่มเดิมที ท่าน (พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯ) เกิดมาในตระกูลขุนนางในกรุงศรีอยุธยา ตระกูลของท่านเป็นตระกูลขุนนางสืบต่อกันมาหลายชั่วอายุคน นับแต่เจ้าพระยาโกศาปาน นักรบและนักการทูต ผู้มีชื่อเสียงในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เจ้าพระยาโกศาปานเป็นบุตรเจ้าแม่วัดดุสิต ซึ่งเป็นพระนมของสมเด็จพระนารายณ์ เจ้าแม่วัดดุสิตมีศักดิ์เป็นหม่อมเจ้าในราชวงศ์พระมหาธรรมราชา ซึ่งสืบเชื้อสายมาแต่ราชวงศ์พระร่วงสุโขทัย”
นอกจากนี้ ยังมีตัวอย่างที่ปรากฏในพงศาวดารฯ ฉบับสมเด็จพระนพรัตน์ (แก้ว) ข้อความหนึ่งที่สมเด็จพระนารายณ์ตรัสเรียก เจ้าแม่วัดดุสิต ว่า “พระมารดา” ดังทรงดำรัสถามความว่า “พระมารดาขึ้นมาด้วยธุระสิ่งใด”
ในจดหมายเหตุเอนเยลเบิร์ต แกมป์เฟอร์ (Engelbert Kaempfer) นายแพทย์ชาวเยอรมันประจำคณะทูตของบริษัทอิสต์อินเดียของฮอลันดา ที่เมืองปัตตาเวีย ซึ่งเดินทางเข้ามาเจริญพระราชไมตรียังราชสำนักสยามใน พ.ศ. 2233 ยังกล่าวถึงเรื่องนี้อีกว่า
“…ชาวสยามเรียกแม่นมของตนว่า แม่ ด้วยเหมือนกัน และผู้ที่ได้ร่วมนมกันก็นับถือกันเหมือนอย่างพี่น้อง…”
อ่านเพิ่มเติม:
- สำรวจ “วัดดุสิต” กว่า 50 ปีก่อน จุดที่เชื่อว่าเป็นวัด “พระนม” ของสมเด็จพระนารายณ์?
- แผนปลงพระชนม์ และยึดราชบัลลังก์ สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
- ชะตากรรม “โกษาปาน” หลังผลัดแผ่นดินพระนารายณ์ ถูกเฉือนจมูก-โบยให้อับอาย!?
อ้างอิง :
บทความ “ปริศนาเจ้าแม่วัดดุสิต ต้นราชวงศ์จักรี “เจ้า” หรือ สามมัญชน”???. ปรามินทร์ เครือทอง. ศิลปวัฒนธรรม ฉบับเมษายน 2548
บทความ “ตามรอยสืบหาบรรพบุรุษต้นราชวงศ์จักรี”. สุทธิศักดิ์ ระบอบ สุขสุวานนท์. ศิลปวัฒนธรรม ฉบับมิถุนายน. 2552
จดหมายเหตุลาลูแบร์์ ฉบับสมบูรณ์ เล่ม 1. ก้าวหน้า, 2510, น.398
ส. พลายน้อย. สารานุกรมประวัติศาสตร์ไทย. (กรุงเทพฯ : บำรุงสาส์น, 2535), น. 6. และ พลับพลึง มูลศิลป์. ความสัมพันธ์ไทย-ฝรั่งเศส สมัยอยุธยา. (กรุงเทพฯ : บรรณกิจ, 2523), น. 110.
ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช. โครงกระดูกในตู้. (กรุงเทพฯ : ดอกหญ้า 2000, 2548), น. 21.
เอนเยลเบิร์ต แกมป์เฟอร์ เขียน, อัมพร สายสุวรรณ แปล. ไทยในจดหมายเหตุแกมป์เฟอร์. (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545), น. 29.
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 14 มีนาคม 2561
