“หม่อมแผ้ว” ชายาในเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ นางรำสามัญชน สู่ “สะใภ้หลวง” ร. 6

ผู้เขียน	สุทธาสินี จิตรกรรมไทย เจียจันทร์พงษ์
เผยแพร่	วันศุกร์ที่ 22 พฤศจิกายน พ.ศ.2567

หม่อมแผ้ว ชายาในเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ มีความสามารถด้านการรำเป็นอย่างยิ่ง กระทั่งเป็นที่ต้องพระทัยเจ้านายระดับ “เจ้าฟ้า” และเป็นหนึ่งในสามัญชนไม่กี่ท่าน ที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้มีสถานะเป็น “สะใภ้หลวง”

หม่อมแผ้ว ชายาในเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ

หม่อมแผ้ว เป็นชาวจังหวัดฉะเชิงเทรา เกิดราว พ.ศ. 2443 (บ้างว่า พ.ศ. 2446) ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

เมื่ออายุ 8 ปี ท่านได้เข้าถวายตัวเพื่อฝึกหัดนาฏศิลป์ในคณะละครวังสวนกุหลาบ ด้วยรูปโฉมงดงาม กิริยามารยาทเรียบร้อย ประกอบกับตั้งใจฝึกฝนการรำจนเชี่ยวชาญ ทำให้เป็นที่โปรดปรานของเจ้าจอมมารดาและหม่อมท่านต่างๆ ที่ถ่ายทอดวิชาความรู้ให้ และได้รับโอกาสแสดงเป็นตัวละครเอกทั้งละครในและละครนอก

สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา หม่อมแผ้ว ชายาในเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ — สมเด็จฯ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ (ภาพ : กลุ่มเผยแพร่และประชาสัมพันธ์ กรมศิลปากร)

การรำของท่านเป็นที่ต้องพระทัย สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา (พระราชโอรสในรัชกาลที่ 5 ประสูติแต่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง) พระองค์จึงทรงรับเป็นหม่อม

ต่อมา รัชกาลที่ 6 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ และทรงยกสถานะของหม่อมแผ้ว ชายาในเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ ขึ้นเป็น “สะใภ้หลวง”

หม่อมแผ้ว เคยให้สัมภาษณ์เล่าถึงชีวิตเมื่อครั้งเป็นหม่อมในวังสวนกุหลาบ ปรากฏข้อมูลในหนังสือ “เทิดเกียรติคุณ ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี” อ้างถึงในบทความ “สะใภ้เจ้า : จากสตรีสามัญสู่สายสัมพันธ์แห่งราชตระกูล” เขียนโดย วีระยุทธ ปีสาลี ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ว่า

“ฉันได้เป็นชายาของเจ้าฟ้ากรมหลวงนครราชสีมา ฉลองพระเดชพระคุณอยู่ร่วมด้วยกัน ๑๐ ปี ซึ่งเป็นที่ปรากฏแก่พระบรมราชวงศ์ พระบรมวงศานุวงศ์ทั้งหลาย ฉันได้เป็นชายาของพระองค์ท่านประมาณ ๑๐ ปี ฉันได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๖) พระราชทานให้และรับฉันเป็นสะใภ้หลวงคนหนึ่ง

พอดีทูลกระหม่อมย้ายไปอยู่อยุธยาฉันก็ตามไปอยู่ด้วย ชีวิตที่อยุธยาก็นับว่าสนุกดีพอสมควร เมื่อมาอยู่ที่อยุธยาฉันชอบขี่ม้ามากและเป็นคนที่ขี่ม้าเก่งคนหนึ่งโดยมากเป็นวันเสาร์และอาทิตย์ ฉันชอบขี่ม้าไปภูเขาทอง วังโบราณ

เวลานั้นฉันช่างมีความสุขอย่างบอกไม่ถูก เพราะว่าเจ้าฟ้าอัษฎางค์ได้โปรดปรานฉันให้เป็นที่ปรากฏแก่คนทั้งหลาย จะสังเกตได้จากการที่พระองค์ออกรับแขกที่พระที่นั่งจักรีก็ดีหรือมีการเลี้ยงอาหารเย็น ทูลกระหม่อมก็ให้ฉันตามเสด็จไปด้วย เรียกว่าไปไหนก็ไปด้วยกันซึ่งไม่พลัดพรากจากกัน

ต่อมาชีวิตอย่างน่าอนาถของฉันก็เกิดขึ้น สืบเนื่องมาจากเจ้าฟ้าพระองค์นั้นได้ทิวงคต ตอนนั้นพระองค์ท่านพระชนมายุได้ ๓๖ ปี ฉันอายุได้ ๒๕ ซึ่งฉันรู้สึกว้าเหว่และเศร้าโศกเป็นลมพับและรู้ว่าโลกนี้ช่างไม่มีอะไรแน่นอนทั้งสิ้น”

หม่อมแผ้ว ชายาในเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ ประสบกับความยากลำบาก เนื่องจากเมื่อสิ้นพระสวามีแล้วก็เหมือนใช้ชีวิตเพียงคนเดียว เนื่องจากไม่มีโอรสและธิดา ท่านเล่าถึงชีวิตช่วงนั้นไว้ว่า

“ฉันไม่มีทรัพย์สมบัติติดตัวมาเลย เพราะฉันอยู่กับทูลกระหม่อมอัษฎางค์ เวลาฉันจะใช้ก็เบิกเอามาจากเจ้ากรม และเงินทั้งหลายแหล่ก็เป็นของทูลกระหม่อมอัษฎางค์ไม่ใช่ของหลวง

หลังจากทูลกระหม่อมเสด็จทิวงคต ฐานะฉันก็ยอบแยบสิ้นดี อยู่ต่อมาฉันจึงนึกว่าฉันจะลาออก… ฉันจึงเอาตราสะใภ้หลวงซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานให้ไปถวายคืนพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และขอลาออกจากตำแหน่งชายา”

ภายหลัง หม่อมแผ้วสมรสกับ ม.ร.ว.ตัน สนิทวงศ์ (พลตรี หม่อมสนิทวงศ์เสนี) ซึ่งรับราชการเป็นทูตทหารและเอกอัครราชทูตหลายประเทศในยุโรป และต่อมาท่านได้รับการโปรดเกล้าฯ เป็น “ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี”

ท่านผู้หญิงแผ้วไม่เคยลืมความงดงามของนาฏศิลป์ไทย ท่านได้ถ่ายทอดทักษะและรูปแบบการรำสู่คนรุ่นหลัง และได้รับการยกย่องเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์) เมื่อ พ.ศ. 2528

ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 24 กันยายน พ.ศ. 2543 สิริอายุ 96 ปี ยืนยาวถึง 5 แผ่นดิน

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่