รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มี “สะใภ้เจ้า” ทั้งที่เป็นสตรีชาวไทยและสตรีชาวต่างชาติอยู่ค่อนข้างมาก แต่หากจำเพาะเจาะว่าเป็น “พระสะใภ้หลวง” ถือว่ามีจำนวนน้อย แล้วพระสะใภ้หลวงสมัยรัชกาลที่ 5 ที่เป็น “เจ้านาย” มีกี่พระองค์ และพระองค์ใดบ้าง

พระสะใภ้หลวงสมัยรัชกาลที่ 5

ก่อนอื่นมาดูความแตกต่างระหว่าง “สะใภ้เจ้า-พระสะใภ้หลวง” กันก่อน

“สะใภ้เจ้า” คือสตรีที่เป็นเชื้อพระวงศ์หรือสตรีสามัญชน ทั้งชาวไทยหรือชาวต่างชาติ ที่สมรสกับเจ้านายตั้งแต่ลำดับชั้นหม่อมเจ้าขึ้นไป

ส่วน “พระสะใภ้หลวง” คือสะใภ้เจ้าที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายใน ซึ่งเป็นได้ทั้งสตรีชาวไทยและชาวต่างชาติ หากไม่ได้รับพระราชทานก็จะไม่สามารถดำรงสถานะพระสะใภ้หลวงได้

เช่น หม่อมคัทริน พระชายาในสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ที่ในสมัยรัชกาลที่ 5 มีสถานะเป็น “สะใภ้เจ้า” ตลอดรัชกาล แต่เมื่อเข้าสู่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทุติยจุลจอมเกล้าฝ่ายใน หม่อมคัทรินจึงมีสถานะเป็น “พระสะใภ้หลวง”

พระสะใภ้หลวงสมัยรัชกาลที่ 5 มีจำนวนน้อย คือมีด้วยกัน 10 พระองค์ ดังพระนามต่อไปนี้

1. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรพัทธประไพ พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารพีพัฒนาศักดิ์ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์

2. หม่อมเจ้าประวาศสวัสดี โสณกุล พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิระประวัติวรเดช กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

3. หม่อมเจ้าสุมนมาลย์ โสณกุล พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิระประวัติวรเดช กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

4. หม่อมเจ้าอัปษรสมาน เทวกุล พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากิติยากรวรลักษณ์ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ

5. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทิพยสัมพันธ์ (เดิมคือ หม่อมเจ้าทิพยสัมพันธ์ ภาณุพันธุ์) พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภากรเกียรติวงศ์ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์

6. หม่อมเจ้าประสงค์สม ไชยันต์ พระชายาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต

7. หม่อมเจ้าวรรณวิลัย กฤดากร พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเพ็ญพัฒนพงศ์ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม

8. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมเขตรมงคล พระชายาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลฑิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์

9. หม่อมเจ้าพร้อมเพราพรรณ ดิศกุล พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวุฒิชัยเฉลิมลาภ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร

10. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประภาวสิทธิ์นฤมล พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุรฉัตรไชยากร กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน

มีข้อที่น่าสังเกตคือ พระสะใภ้หลวงยุครัชกาลที่ 5 ทุกพระองค์ ทรงเป็นพระธิดาของพระราชอนุชาในรัชกาลที่ 5 เนื่องจากพระองค์ไม่โปรดให้พระราชโอรสทรงอภิเษกสมรสกับพระขนิษฐาต่างพระมารดา เช่นที่พระองค์ทรงเคยกระทำ ด้วยทรงเห็นว่าเป็นธรรมเนียมที่ล้าสมัยไปแล้ว

อ่านเพิ่มเติม :

• พระราชโอรสในรัชกาลที่ 5 ที่ทรงเลือกคู่ครองด้วยพระองค์เอง มีพระองค์ใดบ้าง?
• รัชกาลที่ 6 ทรงร่างบทลงโทษ “เจ้านายที่สมรสกับสตรีต่างชาติ” โดยไม่ขออนุญาตไว้อย่างไร?
• คำมั่นสัญญาของหม่อมคัทริน ต่อเจ้าฟ้าจักรพงษ์ฯ พระสวามี ขณะแยกกันอยู่จากปัญหาหัวใจ

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

วีระยุทธ ปีสาลี. “สะใภ้เจ้า : จากสตรีสามัญสู่สายสัมพันธ์แห่งราชตระกูล”. นิตยสารศิลปวัฒนธรรม ปีที่ 39 ฉบับที่ 10 สิงหาคม 2561.

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 16 พฤศจิกายน 2567