| ผู้เขียน | วิภา จิรภาไพศาล |
|---|---|
| เผยแพร่ |
“พระราชยาน” เป็นพระราชพาหนะตามโบราณราชประเพณี ในการเสด็จไปยังสถานที่ต่างๆ ที่มิใช่ในเขตพระราชฐานชั้นในหรือภายในเขตพระอาราม ซึ่งตามพระราชประเพณีจะทรงพระดำเนินด้วยพระบาท อย่างไรก็ดี มีครั้งหนึ่งที่เชื้อพระวงศ์ทรงประสบอุบัติเหตุ นั่นคือ กรมดำรงตกพระราชยาน
ขอเล่าถึง “พระราชยาน” ก่อนว่า มีด้วยกันหลายองค์ ต่างกันด้วยขนาด, รูปแบบการตกแต่ง, การใช้งาน, ชื่อ ฯลฯ
การประทับพระราชยานเสด็จพระราชดำเนินไปยังที่ต่างๆ นี้ โดยปกติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะประทับเพียงลำพังพระองค์ แต่ในบางคราวก็โปรดเกล้าฯ ให้พระราชโอรส-พระราชธิดา ที่ยังทรงพระเยาว์โดยเสด็จไปบนพระราชยานด้วย
บางครั้งก็มีเจ้านายบางพระองค์ “ตก” จากพระราชยาน
หนึ่งในนั้นคือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ หรือ กรมดำรง ( พ.ศ. 2405-2486) พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 (พ.ศ. 2347-2411) ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาชุ่ม
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงบันทึกเกี่ยวกับพระราชยานไว้ว่า “เรื่องขึ้นราชยานฉันจำได้ไม่ลืม เพราะเคยตกพระราชยานครั้ง 1”
โดยในพระนิพนธ์ “ความทรงจำ” ของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงเล่าถึงประสบการณ์ “ประทับพระราชยาน” และ “ตกพระราชยาน” เมื่อครั้งทรงพระเยาว์ของพระองค์ไว้ว่า
“เรื่องตามเสด็จทูลกระหม่อม [พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว] นั้น แต่พอฉันขึ้นเฝ้าได้เสมอ ในไม่ช้าก็ได้ตามเสด็จออกข้างหน้า…ถ้าเสด็จพระราชดำเนินไปใกล้ๆ เจ้าพี่ท่านก็จูงไป ถ้าทรงพระราชดำเนินไปทางไกล…มหาดเล็กก็อุ้มไป…
ถ้าเสด็จไปด้วยมีกระบวนแห่มักทรงพระราชยาน แต่แรกฉัน [สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ] ขึ้นวอพระที่นั่งรองตามเสด็จ ครั้นต่อมาเมื่อพระเจ้าลูกเธอที่เคยขึ้นพระราชยานรุ่นก่อนทรงพระเจริญ พระองค์หนักเกินขนาดโปรดให้เปลี่ยนชุดใหม่
จึงทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้ฉันขึ้นพระราชยานตั้งแต่อายุได้ 5 ขวบมาจนสิ้นรัชกาล
พระเจ้าลูกเธอที่ได้ขึ้นพระราชยาน เป็นชุดเดียวกันรวม 4 พระองค์ คือ สมเด็จพระศรีพัชรินทรฯ กับสมเด็จพระวัสสาฯ สองพระองค์นี้ประทับบนพระเพลา หรือถ้าไปทางไกลก็ประทับข้างซอกพระขนอง กรมพระสมมตอมรพันธ์กับตัวฉันนั่งเคียงกันข้างหน้าที่ประทับ
เรื่องขึ้นราชยานฉันจำได้ไม่ลืม เพราะเคยตกพระราชยาน ครั้ง 1
เมื่อตามเสด็จงานวัดหงส์ ในปีเถาะ พ.ศ. 2410 ขากลับเสด็จขึ้นพระราชยานที่ท่าราชวรดิษฐ์ เห็นจะเป็นด้วยฉันง่วงนั่งหลับมาในพระราชยาน เมื่อผ่านประตูกำแพงแก้วพระที่ดุสิตมหาปราสาท ทางด้านตะวันออก พอคนหามพระราชยานลงบันได ข้างหน้าพระราชยานต่ำลง ฉันก็พลัดตกลงมา…” (จัดย่อหน้าใหม่และสังเน้นคำโดยผู้เขียน)
กรมดำรงตกพระราชยาน คราวนั้นไม่ได้ทำให้พระองค์บาดเจ็บรุนแรงแต่ประการใด จมื่นจง (ภายหลังเป็นพระยาวิเศษสัจธาดา ในสมัยรัชกาลที่ 5) อุ้มสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ส่งขึ้นประทับบนพระราชยานดั่งเดิม หากเหตุดังกล่าว “เป็นเรื่อง” ขึ้นมาอีกครั้ง เมื่อเจ้าจอมมารดาชุ่มทราบเรื่อง
“เมื่อทูลกระหม่อมมาตรัสเล่าที่ข้างใน แม่ตกใจกลัวจะเกิดอัปมงคลถึงให้ทำขวัญกันเอะอะ..”
อ่านเพิ่มเติม :
- แมว สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ ผู้ไม่ชอบแมว แล้วเหตุใดพระองค์จึงเลี้ยง?
- กรมดำรงฯ รับสั่งผู้นับถือพุทธศาสนามีมาก เป็นแต่นับถือไปตามกัน
ข้อมูลจาก :
วรชาติ มีชูบท. “กระบวนพยุหยาตรา และ กระบวนราบ,” ใน ศิลปวัฒนธรรม ฉบับธันวาคม 2560.
สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. ความทรงจำ, สำนักพิมพ์คลังวิทยา. 2494.
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 28 มีนาคม 2567
