สารทไทย-ไหว้พระจันทร์ ขนมดัง เทศกาลเหงา

ขนมไหว้พระจันทร์
ขนมไหว้พระจันทร์ (photo by Huong Ho, via unsplash.com)

สารทไทย-ไหว้พระจันทร์ กระยาสารท-ขนมไหว้พระจันทร์ ขนมดัง เทศกาลเหงา

หากถามว่า “สารทไทย” เป็นประเพณีอะไร? ตรงกับวันไหน? มีใครตอบได้บ้าง ยิ่งเป็นคนในเมืองคงยากขึ้นมากอีกนิด ลองหันไปพึ่งสารานุกรมออนไลน์อย่าง “วิกิพีเดีย” ถ้าพิมพ์คำว่า “วันสารทไทย”, “เทศกาลสารทไทย” ก็ไม่มีคำตอบให้ แต่ถ้าเปลี่ยนเป็น “กระยาสารท” มีคำอธิบายพร้อมภาพประกอบสี่สี เช่นเดียวกันกับ “ไหว้พระจันทร์” ถ้าถามลูกหลานจีนในไทย หรือคนที่ญาติเป็นจีนว่าเมื่อไหร่ คืออะไร บางคนอาจตอบไม่ได้ แต่ถ้าถามถึง “ขนมไหว้พระจันทร์” มีหลายคนบอกได้ว่าร้านไหนอร่อย

ขนมทั้ง 2 ชนิดต่างเป็นขนมประจำเทศกาลเหมือนกัน และขนมมีชื่อเสียงดังเกินตัวเทศกาลเหมือนกันทั้งคู่ ขณะที่เทศกาลทั้ง 2 ต่างก็อยู่ในช่วงที่เก็บเกี่ยวผลผลิตทางการเกษตร

สารทไทย เป็นงานบุญเดือน 10 ตรงกับวันแรม 15 ค่ำ เดือน 10 (ตามปฏิทินจันทรคติของไทย) เป็นงานบุญเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้ญาติพี่น้องที่ล่วงลับ สารท เป็นภาษาสันสกฤต (เขียน “ศารท”) แปลว่า ฤดูกาล ซึ่งมีการเก็บข้าว ถั่ว งา ฯลฯ ใหม่ๆ มาทำของกิน เช่น ข้าวทิพย์, กระยาสารท ซึ่งเป็นข้าวอย่างหนึ่งในพิธีพราหมณ์แต่เมื่อมาถึงเมืองไทย กระยาสารทกลายเป็นขนมตามฤดูกาลไป

กระยาสารท ขนมประจำเทศกาลสารทไทย (ภาพจาก www.wikipedia.com)

วรรณกรรมสมัยต้นกรุงศรีอยุธยา อย่าง “ทวาทศมาศ” กล่าวถึง “พิธีสารท” ว่าเป็นการทำบุญเลี้ยงพระด้วยถั่วงา และข้าวกวนด้วยน้ำอ้อย น้ำตาลหรือน้ำผึ้ง เรียกกันสืบถึงปัจจุบันว่า “กระยาสารท”

ส่วนไหว้พระจันทร์ ตรงกับวัน 15 ค่ำ เดือน 8 (ตามปฏิทินจันทรคติจีน) ซึ่งเป็นฤดูใบไม้ร่วง ที่ผลผลิตทางเกษตรได้แก่ ข้าวเหนียว และข้าวเจ้าสุกพอดี จึงใช้เซ่นไหว้บรรพบุรุษที่ล่วงลับ และพระจันทร์ซึ่งเป็นเทพประจำธรรมชาติ โดยในช่วงเวลานี้ดวงจันทร์สวยงามที่สุดและท้องฟ้าโปร่ง

เทศกาลไหว้พระจันทร์ เป็นที่นิยมแพร่หลายในสมัยราชวงศ์ถัง (พ.ศ. 1161-1450) เมื่อถึงสมัยราชวงศ์หยวนก็มีตำนานว่าคนจีนสอดหนังสือนัดล่มล้างมองโกลใน ขนมไหว้พระจันทร์ ที่เล่าสืบกันมา

นี่ก็คงเป็นผลสืบเนื่องหนึ่งจากการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตจากสังคมเกษตร เป็นสังคมเมือง

พ่อครัวร้านอาหารจีนตัดแบ่งขนมไหว้พระจันทร์ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 1 เมตร ระหว่างเทศกาลไหว้พระจันทร์ ในเมืองโยโกฮามะ ย่านไชนาทาวน์ที่ใหญ่ที่สุดในญี่ปุ่น เมื่อวันที่ 6 ตุลาคม 2006 (AFP PHOTO/YOSHIKAZU TSUNO)

อ่านเพิ่มเติม : 

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่ 


อ้างอิง :

ถาวร สิกขโกศล. เทศกาลจีนและการเซ่นไหว้. มติชน, 2557

ปรานี วงษ์เทศ. ประเพณี 12 เดือน ในประวัติศาสตร์สังคมวัฒนธรรมเพื่อความอยู่รอดของคน. มติชน, 2548


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 3 ตุลาคม 2560