| เผยแพร่ |
|---|
“พันหนึ่งราตรี” (The Arabian Nights) หรือ “อาหรับราตรี” (Arabian Nights) เป็นงานประพันธ์ที่ถูกรวบรวมเป็นภาษาอาหรับในช่วงยุคทองของอิสลาม รวบรวมเรื่องเล่าหรือนิทานพื้นบ้านของเอเชียตะวันออกกลาง เอเชียใต้ และแอฟริกาตอนเหนือหลายเรื่อง ที่มีทั้งเรื่องของอะลาดิน, อาลีบาบา, กะลาสีซินแบด ฯลฯ
เนื่องด้วยพันหนึ่งราตรีถูกถ่ายทอดผ่านการเล่าเรื่องมุขปาฐะ (ปากต่อปาก) มาอย่างยาวนาน ทำให้ยากที่จะสืบหาต้นกำเนิดที่แท้จริงได้แน่ชัดว่ามีที่มาจากที่ใดกันแน่ แม้พันหนึ่งราตรีจะดูเป็นเรื่องราวของโลกอาหรับหรือแถบตะวันออกกลาง (หรืออาจจะมีจีนรวมอยู่ด้วย) แต่มีความเป็นไปได้ว่าชาวอาหรับรับอิทธิพลมาจากอินเดียมาก่อน
พันหนึ่งราตรีได้รับความนิยมไปทั่วโลกมานานหลายศตวรรษ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ก็ทรงได้รับอิทธิพลของพันหนึ่งราตรีเช่นเดียวกัน โดยทรงเก็บเนื้อความข้างท้ายเล่มของพันหนึ่งราตรี (ฉบับที่แปลโดย Antoine Galland) เรื่องหนึ่ง มาดัดแปลงเป็นพระราชนิพนธ์ “นิทราชาคริต” ขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2422
รัชกาลที่ 5 ทรงอธิบายว่า “แต่ต้นเดิมของนิทานนี้ไม่ทราบว่าผู้ใดเป็นผู้แต่งและแต่งเมื่อใด… แต่คงไม่ต่ำกว่าเวลาที่เมืองอียิปต์ใช้กาแฟและยาสูบ ด้วยในเรื่องนี้ไม่ได้กล่าวถึงกาแฟและยาสูบเลย กาแฟนั้นเกิดใช้กันขึ้นในเมืองอาหรับในคริสตศักราช 1500 ปีเศษ… ยาสูบเกิดในประเทศอิตาลี ในคริสตศักราช 1560…”
อย่างไรก็ตาม ปรากฏหลักฐานที่น่าเชื่อเก่าที่สุดพบว่าพันหนึ่งราตรีเคยมีการกล่าวถึงมาตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 9 และเป็นไปได้ว่าพันหนึ่งราตรีอาจเป็นเรื่องเล่ามุขปาฐะมาก่อนหน้านั้นนานแล้ว
สำหรับ Antoine Galland เขาเป็นชาวฝรั่งเศส ซึ่งได้แปลพันหนึ่งราตรีเป็นภาษาฝรั่งเศส ใช้เวลาแปลอยู่ถึง 14 ปี จึงแล้วเสร็จ ออกวางจำหน่ายเมื่อ ค.ศ. 1704 (พ.ศ. 2247) ฉบับแปลของ Antoine Galland นี้นับเป็นฉบับแปลภาษายุโรปฉบับแรก ซึ่งต้นฉบับมาจากชาวซีเรียน และเป็นฉบับแรกที่มีการกล่าวถึง “อะลาดิน”
ขณะที่ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร (พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าธานีนิวัต) ทรงอธิบายว่า “แท้จริงนิทานพันหนึ่งราตรีนี้มีเหตุที่ควรเชื่อได้ว่าเค้ามูลมาจากอินเดีย พวกอาหรับได้ไปดัดแปลงแต่งเติมให้หน้าตาเป็นอาหรับ และจากอาหรับได้เลยไปทางตะวันตกจนถึงพวกกรีก ซึ่งแปรรูปไปเป็นนิทานอิสป
เหตุที่ข้าพเจ้ากล่าวเช่นนี้เพราะทางอินเดียโบราณมีวิธีเล่านิทานสุภาษิต ซึ่งตั้งนิทานใหญ่ขึ้นไว้เรื่องหนึ่งเป็นโครงภายนอก แล้วคนในนิทานนั้นก็จะเล่านิทานซ้อนลงไป และในนิทานซ้อนยังมีนิทานซ้อนกันต่อ ๆ ไปอีก ลางทีตั้งห้าชั้นหกชั้น ประดุจดั่งหีบกลของญี่ปุ่นฉะนั้น
อีกประการหนึ่ง ถ้าเราจะสอบสวนดูให้ดีก็จะเห็นได้ว่าเค้าเรื่องของนิทานอาหรับตรงกับนิทานสุภาษิตภาษาสํสกฤตและบาลในอินเดียเป็นหลายเรื่อง และยังมีอีกหลายเรื่องที่นิทานในพันหนึ่งราตรีของอาหรับมิได้ตรงกับนิทานสํสกฤตใด ๆ แต่ไพล่มาตรงกับนิทานข้างไทยซึ่งได้มาจากมัธยมประเทศ (ทางบาลี?) และมาแต่งขึ้นใหม่เป็นภาษาไทย แต่เมื่อใดไม่ปรากฏ ทุกวันนี้เรียกกันว่า ปกรณัม เช่น นนทุกปกรณัม…”
จากคำอธิบายของกรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร ก็น่าเชื่อได้ว่าพันหนึ่งราตรีนั้นอาจได้รับอิทธิพลมาจากอินเดีย ก่อนจะแพร่หลายไปยังดินแดนรอบข้าง แน่นอนว่า พันหนึ่งราตรีมีการพัฒนามาโดยตลอดช่วงหลายศตวรรษ โดยมีการเพิ่มเนื้อหาตามช่วงเวลาและสถานที่ต่าง ๆ เมื่อถูกเล่าต่อไปยังต่างถิ่นต่างวัฒนธรรม เรื่องเล่าเหล่านั้นก็ถูกปรับเปลี่ยนเพี้ยนไปจนยากจะสืบหาเรื่องเล่าต้นฉบับได้ และเมื่อมีการแปลในยุคต่อมา ก็ถูกดัดแปลงปรับเปลี่ยนไปอีกเช่นกัน
อ่านเพิ่มเติม :
อ้างอิง :
จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. (2491). ลิลิต นิทราชาคริต. พระนคร : ไทยวัฒนาพานิช.
The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2021). The Thousand and One Nights. Access 4 February 2021, from www.britannica.com/topic/The-Thousand-and-One-Nights
เผยแพร่เนื้อหาในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 4 กุมภาพันธ์ 2564
