| ผู้เขียน | ปดิวลดา บวรศักดิ์ |
|---|---|
| เผยแพร่ |
“ล้านนา” เป็นดินแดนที่มีวัฒนธรรมสืบทอดมาหลายร้อยปี อย่างในช่วงเทศกาลสงกรานต์ก็มีการนำน้ำส้มป่อยมาใช้รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ เนื่องจากผู้คนแถบนั้นเชื่อว่าเจ้าพืช “ส้มป่อย” เป็นไม้มงคล ศักดิ์สิทธิ์ ช่วยปัดเป่าความชั่วร้ายออกไปได้
การใช้ส้มป่อยในพิธีมงคลต่าง ๆ ส่วนใหญ่แล้วจะใช้ฝักแห้งมาเป็นองค์ประกอบหลักเพื่อใช้เป็นน้ำมงคล คนเหนือจะเรียกว่า “น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย” จัดเป็นน้ำสุคันโธทกะ (สุคันธะ = กลิ่นหอม และ อุทกะ = น้ำ) หรือน้ำหอม
การเตรียมน้ำเพื่องานมงคลหรือปัดเป่าความชั่วร้ายนี้ จะเอาส้มป่อยแห้งหักแช่ในน้ำที่มีขมิ้นชันสด (ปัจจุบันบางที่ก็ไม่ใส่ขมิ้นแล้ว) เติมดอกคำฝอยและดอกไม้สดนานาพันธุ์ เพื่อเพิ่มความหอมให้สมกับเป็นน้ำสุคันโธทกะ
เมื่อได้ตามที่ต้องการ ผู้คนจะเอาน้ำไปทำตามแต่ใจปรารถนา มีตั้งแต่เอาไปใช้ในพิธีมงคล งานอวมงคล แสดงความเคารพ เรื่องไสยศาสตร์ ชำระล้างของให้บริสุทธิ์ ฯลฯ
เรื่องความเชื่อของส้มป่อยกับการเกิดมงคล การขจัดคุณไสย และอิทธิฤทธิ์ มีมาเนิ่นนานมากแล้ว อย่างน้อยก็ปรากฏให้เห็นในวรรณกรรมปุณณานาคกุมารชาดก ซึ่งกล่าวว่าพืชชนิดนี้เป็นสิ่งพิเศษ ช่วยให้เกิดพลังน่าอัศจรรย์
ในเรื่องเล่าว่าทำให้พญาควายทรพี ลูกของพญาควายทรพา เอาชนะพ่อของตนเองได้ เพราะเมื่อต่อสู้กันอยู่พญาควายทรพาดันเอาหลังชนกับต้นมะขามป้อม จนลูกมะขามป้อมตกลงมา
ส่วนทรพีก็ดันไปพิงต้มส้มป่อย ทำให้น้ำค้างจากต้มส้มป่อยตกลงมาใส่หัวจนเกิดความอัศจรรย์
น้ำส้มป่อยจึงเป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์ที่คนล้านนาเอามาใช้ในพิธีต่าง ๆ นั่นเอง
อย่างไรก็ดี ในช่วงสงกรานต์ ที่ถือว่าเป็นวันปีใหม่ไทย คนล้านนาก็จะตระเตรียมน้ำจากส้มป่อยนี้ไว้ในขัน เพื่อสระเกล้าดำหัว นั่นคือการใช้น้ำนี้ชำระความอัปมงคลให้ตนเอง ให้ผู้น้อย และผู้ใหญ่
ธรรมเนียมของที่นี่ก็ไม่เหมือนคนภาคกลาง เพราะปกติแล้วจะรดน้ำที่มือของผู้อาวุโส แต่ที่ล้านนาเชื่อว่าการรดน้ำที่มือคือการรดน้ำศพ
ดังนั้น เมื่อผู้น้อยนำข้าวของมาไหว้ขอพรหรือสักการะ พร้อมกับข้าวตอกดอกไม้มามอบให้ ผู้ใหญ่ก็จะอวยพร พร้อมนำน้ำส้มป่อยมาลูบศีรษะตนเอง จากนั้นจึงพรมน้ำให้ลูกหลานด้วยช่อใบโกศล
เป็นอันก้าวสู่ปีใหม่ไทยด้วยความสิริมงคล
อ่านเพิ่มเติม :
- ทำไมแต่ละปีมี “นางสงกรานต์” ต่างกัน? รู้จัก 7 นางสงกรานต์ ธิดาท้าวกบิลพรหม
- “ข้าวสงกรานต์” อาหารชาวมอญ (ข้าวแช่) จากตำนานสงกรานต์ที่ร.3 โปรดให้จารึกที่วัดโพธิ์
- ดู “การสรงน้ำ” ช่วงสงกรานต์สมัยโบราณ วิธีสรงน้ำที่คนไม่แออัดในภาคเหนือ-อีสาน
อ้างอิง :
อินทะนะ พระอธิการโยธิน, ปันลำ จีรศักดิ์, และ ศรีปรัชยานนท์ สมจันทร์. “พิธีกรรมและคุณค่าการใช้ส้มป่อยในวัฒนธรรมล้านนา”. วารสารบัณฑิตแสงโคมคำ 7, no. 2 (สิงหาคม 6, 2022): 335–349. สืบค้น เมษายน 10, 2025. https://so02.tci-thaijo.org/index.php/jsbs/article/view/250567.
https://www.finearts.go.th/architecture/view/33538-การรดน้ำดำหัวผู้อาวุโสหรือผู้สูงอายุ
https://www.matichonweekly.com/column/article_185810
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 12 เมษายน 2568
