ว่าด้วยลักษณนามของ “ช้าง” แบบไหนเรียก “ตัว-เชือก-ช้าง” ?

ลักษณนามของช้าง

ว่าด้วยลักษณนามของช้าง แบบไหนเรียก “ตัว-เชือก-ช้าง” ?

ช้าง สัตว์ประจำชาติไทย เป็นสัตว์ใหญ่ที่มีขนาดตัวใหญ่ที่สุดในบรรดาสัตว์บก สามารถฝึกหรือรับคำสั่ง คำสอนจากมนุษย์ได้ และทำงานหรือช่วยงานคนได้หลายอย่าง โดยเฉพาะงานใช้แรงต่าง ๆ จึงเป็นส่วนหนึ่งของสังคมไทยมาแต่โบราณ

ที่สำคัญ สมัยก่อนยังมีการฝึกช้างให้เป็นพาหนะในการทำสงคราม และเป็นสัตว์คู่บารมีในองค์พระมหากษัตริย์ ช้างจึงพิเศษกว่าสัตว์อื่น ๆ มีตำแหน่ง ยศ ตลอดจนราชทินนาม

เพนียดคล้องช้างอยุธยา ภาพจากหนังสือ "Travels in the Central Parts of Indo-China..." (1864) โดย อ็องรี มูโอ
เพนียดคล้องช้างอยุธยา ภาพจากหนังสือ “Travels in the Central Parts of Indo-China…” (1864) โดย อ็องรี มูโอ

ความพิเศษของช้างยังปรากฏผ่านภาษาหรือคำลักษณนามที่ใช้เรียก ได้แก่

ช้างป่า ใช้ลักษณนามว่า ตัว เหมือนสัตว์อื่น ๆ เช่น “ช้างโขลงนั้นมีมากกว่า 30 ตัว”

ช้างบ้าน หรือช้างที่นำมาเลี้ยง ฝึกให้ทำงานกับคน ใช้ลักษณนามว่า เชือก เช่น “ควาญช้างดูแลช้างเชือกนั้นเป็นอย่างดี”

ช้างหลวง หรือช้างที่ขึ้นระวางเป็นช้างหลวง และช้างต้นส่วนพระองค์ในพระมหากษัตริย์ ใช้ลักษณนามว่า ช้าง เช่น “โรงช้างหลวงมีช้างขึ้นระวางอยู่ 10 ช้าง เป็นช้างต้น 2 ช้าง”

ในฐานะที่เป็นสัตว์คู่บ้านคู่เมือง มีความผูกพันกับประวัติศาสตร์ชาติไทยมาอย่างยาวนาน การใช้ลักษณนามของช้างให้ถูกต้องย่อมเป็นสิ่งที่พึงกระทำ

“ช้างพระที่นั่งทองคำ” พบในกรุของปรางค์ประธาน วัดราชบูรณะ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ปัจจุบันเก็บรักษาจัดแสดงที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เจ้าสามพระยา (ลิขสิทธิ์ภาพ กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม)

อ่านเพิ่มเติม : 

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


อ้างอิง : 

ศ. ดร. กาญจนา นาคสกุล ราชบัณฑิต สำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน. ลักษณนามของคำว่า ช้าง. วันที่ 8 พฤษภาคม 2563. (ออนไลน์)


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 13 มกราคม 2568