แมว(กระต่าย)ขูดมะพร้าว เครื่องครัวไทยดั้งเดิมสู่ความทรงจำ

แมวขูดมะพร้าว
แมวขูดมะพร้าว (ภาพจาก พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เชียงใหม่, เว็บท่ากรมศิลปากร)

แมวขูดมะพร้าว เครื่องครัวไทยดั้งเดิมสู่ความทรงจำ

นอกจากกระต่ายขูดมะพร้าว ก็มีอย่างอื่นขูดมะพร้าวได้เหมือนกัน ?

กระต่ายขูดมะพร้าวแบบดั้งเดิม
กระต่ายขูดมะพร้าวแบบดั้งเดิม

ที่ขูดมะพร้าว ที่ใคร ๆ ก็รู้จักกันในชื่อ กระต่ายขูดมะพร้าว เป็นหนึ่งในเครื่องใช้ในครัวเรือนที่สามารถพบเห็นได้ตามบ้านเรือนหลายภาค เนื่องจากอาหารไทยหรือขนมไทยหลายอย่างมีส่วนประกอบของกะทิ (มะพร้าว) แต่ละภาคจะมีชื่อเรียกและรูปร่างที่ต่างกันไป เช่น แมว สุนัข นก หนู สิงห์ เต่า ตะกวด ฯลฯ แต่ไม่ว่าใคร ๆ ก็ยังเรียกว่า กระต่ายขูดมะพร้าวอยู่ดี

อย่างชาวภาคกลางนิยมเรียกว่า “กระต่ายขูดมะพร้าว” อาจเพราะมองว่า ส่วนเหล็กที่ใช้ขูดเนื้อมะพร้าว คล้ายกับฟันกระต่าย หรือบ้างก็ว่ามาจากรูปร่างที่นั่งที่นิยมทำเป็นรูปกระต่าย

ส่วนภาคเหนือนิยมทำเป็นรูปแมว จึงเรียกว่า แมวขูดมะพร้าว (หรือ งอง) เนื่องจากเหล็กที่ขูดมะพร้าวคล้ายกับเล็บแมว และนิยมทำที่นั่งเป็นรูปแมว ขณะที่ภาคใต้ จะเรียกว่า “กอแฆ” หรือ “เหล็กขูด” นิยมทำเป็นรูปสิงห์ สัตว์ต่าง ๆ หรือรูปคน

กอแฆ (ที่ขูดมะพร้าว) รูปตัวสิงห์ ลวดลายเพ้นท์สี
กอแฆ (ที่ขูดมะพร้าว) รูปตัวสิงห์ ลวดลายเพ้นท์สี (ภาพจาก สถาบันช่างศิลป์ท้องถิ่น, กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม)

ในอดีต เครื่องมือสำหรับขูดมะพร้าวเป็นเครื่องครัวที่สำคัญอย่างยิ่ง เพราะเป็นเครื่องมือที่ใช้ในการเตรียมวัตถุดิบสำหรับทำอาหารหลายเมนู นอกจากประโยชน์ใช้สอยแล้ว เครื่องมือชิ้นนี้ยังสะท้อนถึงฝีมือและความคิดสร้างสรรค์ของช่างผู้ผลิต โดยเฉพาะลวดลาย รูปทรงที่แกะสลักบนส่วนที่นั่ง

ส่วนประกอบของกระต่ายขูดมะพร้าว ประกอบด้วย 1. ตัวกระต่าย ทำจากไม้เนื้อแข็งทั้งท่อน แกะสลักเป็นลายต่าง ๆ ใช้เป็นที่รองนั่ง 2. ฟันกระต่าย เป็นแผ่นเหล็กที่ยื่นออกมาจากตัว มีขอบเป็นฟันซี่เล็กแหลมคม เพื่อขูดเนื้อมะพร้าวให้เป็นฝอย

สำหรับวิธีการใช้นั้นค่อนข้างง่าย เพียงแค่นำมะพร้าวที่ผ่าครึ่งมาขูดบนส่วนที่เป็นฟันเหล็ก โดยมีภาชนะรองรับเนื้อมะพร้าวที่ขูดได้ แม้จะเป็นเครื่องมือที่ดูเรียบง่าย แต่ก็ต้องอาศัยฝีมือและความชำนาญในการขูดให้ได้เนื้อมะพร้าวที่มีคุณภาพ

ปัจจุบัน ไม่ค่อยพบเห็นแมวขูดมะพร้าวตามครัวเรือนทั่วไปแล้ว เนื่องจากมีเครื่องใช้ไฟฟ้าที่สามารถขูดมะพร้าวได้อย่างรวดเร็วและสะดวกสบายเข้ามาแทนที่ 

นอกจากนี้ การที่คนนิยมซื้อมะพร้าวคั้นหรือกะทิสำเร็จรูปมาใช้ก็เป็นอีกปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เครื่องมือปะเภทนี้ค่อย ๆ สูญหายไป

ที่ขูดมะพร้าว รูปคนขี่หลังกระต่าย
ที่ขูดมะพร้าว รูปคนขี่หลังกระต่าย (ภาพจาก ‘แมว กระต่าย และต้นไม้แห่งชีวิต’ โดย พจนก กาญจนจันทร)

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


อ้างอิง : 

หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าฯ เชียงใหม่, กรมศิลปากร. งองขูดมะพร้าว. (ออนไลน์)

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เชียงใหม่, กรมศิลปากร. แมวขูดมะพร้าว. (ออนไลน์)

ฐานข้อมูลเครื่องมือเครื่องใช้พื้นบ้าน, ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. กระต่ายขูดมะพร้าว. 12 พ.ค. 2564. (ออนไลน์)

พจนก กาญจนจันทร, พิพิธภัณฑ์ธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ. แมว กระต่าย และต้นไม้แห่งชีวิต. (PDF ออนไลน์)


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 8 มกราคม 2567