บันทึกชาวฝรั่งเศส : ชาวสยามชอบ “น้ำท่วม”

ภาพลายเส้น เรือ สมัย อยุธยา กระบวนพยุหยาตราทางชลมารค
ภาพลายเส้นฝีมือชาวยุโรป ริ้วกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค พิธีกรรมทางน้ำที่พระเจ้าแผ่นดินครั้งกรุงศรีอยุธยาต้องเสด็จฯ มาประกอบพิธีเพื่อความอุดมสมบูรณ์ของราชอาณาจักร พิมพ์ในปี พ.ศ. ๒๒๖๒ (ภาพจาก “กรุงศรีอยุธยาในแผนที่ฝรั่ง” โดย ธวัชชัย ตั้งศิริวานิช, ๒๕๔๙)

นิโกลาส์ แชร์แวส์ ชาวฝรั่งเศสที่เดินทางเข้ามายัง กรุงศรีอยุธยา ในรัชกาลสมเด็จพระนารายณ์ บันทึกถึงวิถีชีวิตของชาวสยาม ในสภาพหน้าน้ำ น้ำท่วม ว่า

“น้ำท่วมใหญ่ ซึ่งดูเป็นที่น่ารำคาญและทำความเสียหายให้มากนี้กลับนำประโยชน์และความชื่นชอบมาสู่คนสยามเป็นอันมาก เพราะเหมือนกับแม่น้ำไนล์ คือทำให้พื้นดินอุดมและนำความมั่งคั่งมาสู่ประเทศ ที่กลัวกันมากก็คือความแห้งแล้งเท่านั้น เพราะทำให้ข้าวมีราคาแพงมาก ซึ่งในน้ำหนักหรือสิ่งตวงเท่าๆ กันนั้น ในปีที่มีฝนตกมากจะซื้อขายกันเพียง 6 ฟรังก์

แต่ถ้าเป็นในปีที่ฝนแล้งแล้วจะซื้อขายกันถึง 29-30 ฟรังก์ทีเดียว ต้นข้าวนั้นชอบอยู่ในน้ำ น้ำยิ่งสูงเท่าไรลำต้นยิ่งแข็งแรง ไม่ว่าน้ำจะสูงรวดเร็วสักเท่าไร รวงข้าวจะชูเหนือผิวน้ำราวครึ่งปิเอด์เสมอ นอกจากน้ำจะผลุนผลันท่วมขึ้นสูงรวดเร็วผิดปรกติ ต้นข้าวก็ไม่อาจจะโตทันได้ภายในเวลาอันน้อยเช่นนั้น กล่าวคือไม่ทันชูยอดขึ้นเหนือน้ำ มันก็จะเน่าและตาย

สิ่งที่ให้ประโยชน์อีกประการหนึ่งในกรณีที่น้ำท่วม ก็คือมีปลาเป็นอันมาก และมากเสียจนกระทั่งว่า แม้จะไม่ต้องลงจากเรือน คนหนึ่งๆ จะตกปลาได้ภายในหนึ่งชั่วโมงพอใช้บริโภคไปได้หลายวันทีเดียว อนึ่งตลอดเวลาที่น้ำท่วมจะมีการเล่นสนุกสนานบนน้ำและการแข่งยานทางน้ำ ซึ่งคนสยามเรียกว่า เรือ (rüa) และคนปอรตุเกศเรียกว่า บาล็อง (balon) ดูสนุกมาก ใครไปถึงหลักชัยซึ่งมีของรางวัลรออยู่ก่อน ก็จะได้รับการต้อนรับด้วยเสียงเครื่องมโหรีประโคมให้เกียรติในความแข็งขันและสามารถ”

พยุหยาตราทางชลมารคกระบวนใหญ่สุดของกรุงศรีอยุธยา ในพิธีกรรมเกี่ยวกับน้ำและดินเป็นประจำทุกปี เพื่อขอให้ไพร่บ้านพลเมืองอุดมสมบูรณ์ในพืชพันธุ์ว่านยาข้าวปลาอาหาร ภาพพิมพ์โดยนักทำแผนที่ชาวฮอลันดา พ.ศ. 2262 ตรงกับแผ่นดินพระเจ้าท้ายสระ [ภาพจากห้องสมุดส่วนบุคคล ธวัชชัย ตั้งศิริวานิช พิมพ์ในหนังสือ กรุงศรีอยุธยาในแผนที่ฝรั่ง สำนักพิมพ์มติชน 2549]
อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่ 


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 2 พฤศจิกายน 2560