รัชกาลที่ 5 ทรงบันทึกถึงการขัดพระทนต์ เปลี่ยน “ฟันดำ” เป็น “ฟันขาว”

รัชกาลที่ 5 ทรงรถ ประพาสยุโรป
รัชกาลที่ 5 คราวเสด็จประพาสยุโรป 2440

เดิมทีคนไทยกินหมากจน “ฟันดำ” จึงถือว่าสวย กาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศกของเจ้าฟ้ากุ้ง ตอนหนึ่งกล่าวชมฟันผู้หญิงว่า “พิศฟันรันเรียงเรียบ เป็นระเบียบเปรียบแสงนิล” แต่วันหนึ่งเงื่อนไข “ความสวย” ก็เปลี่ยนไปเป็น “ฟันขาว” ตามวัฒนธรรมตะวันตก โดยเฉพาะในสมัย รัชกาลที่ 5

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรปครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2440 ก็มีการ “ขัดพระทนต์” ให้ขาวขึ้นเช่นกัน โดยหมอไรเตอร์ หรือ พระยาประเสริฐศาสตร์บำรุง เป็นผู้ขัดพระทนต์ และขูดหินปูนถวาย หลังขัดพระทนต์แล้วพระองค์ทรงงดเสวยพระศรี (หมาก) ระยะหนึ่งเพื่อไม่ให้พระทนต์หรือฟันกลับมาดำอีก

เกี่ยวกับการขัดพระทนต์ “ฟันดำ” ให้ขาวขึ้นนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ในพระราชหัตถเลขา เมื่อเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรป พ.ศ. 2440 เล่ม 1 ว่า

“วันพฤหัสบดีที่ 8 เมษายน

…พระการใหญ่ในเรื่องขัดฟันประดักประเดิดเต็มที วันนี้เกือบจะว่าถูยังค่ำได้ ต้องสำเร็จด้วยมีด พอหินปูนหมดข้างนอก แต่ยังเครอะคระน่าเกลียด ฉันเห็นอัศจรรย์ที่หินปูนเข้าใจว่าน้อย พอขูดเข้าแล้วฟันก็เล็กลงเป็นกอง แม่เล็กทายถูกว่าหน้าคงไม่บ้านัก แต่ก็ขันพอใช้อยู่…”

และบันทึกวันที่ 12 เมษายน ตอนหนึ่งที่ว่า

“…กินข้าวแล้วช่างมาชำระฟัน เป็นคนอเมริกัน มืออยู่ข้างจะหนักเต็มที ยาที่ใส่เป็นอะไร ฟังไม่เข้าใจ เห็นเป็นรสสารส้มกับกรด ไม่ยักหมดแต่เบื่อเต็มทีต้องหยุด แต่กระนั้นยังเป็นคล้ายๆ นกกระจอกไปข้างหนึ่ง เรื่องกระสันหมากไม่ได้ลืมเสียเลย แต่วันนี้คำเดียวเท่านั้น…”

การขัดพระทนต์, การงดเสวยหมาก ในพระราชนิพนธ์ข้างต้น แสดงให้เห็นว่าพระองค์ทรง “ทันสมัย” และตระหนักความสำคัญในภาพลักษณ์ให้มีความศิวิไลซ์ทัดเทียมชาวตะวันตก

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


อ้างอิง :

ปรีดาภรณ์ เอี่ยมแจ๋. จากฟันดำสู่ฟันขาว: ฟันและทันตกรรมในสังคมกรุงเทพ ทศวรรษ 2430-2490, วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มาหวิทยาลัยธรรมศาสตร์

พระราชหัตถเลขาส่วนพระองค์ สมเด็จพระรามาธิบดี ศรีสินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพ นางสุปิยา โชติกเสถียร ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม 11 มกราคม 2501


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 31 กรกฎาคม 2563