ผู้เขียน | ปดิวลดา บวรศักดิ์ |
---|---|
เผยแพร่ |
“ข้าหลวงต่างพระองค์” หรือเดิมเรียกกันว่า “ข้าหลวงใหญ่” “อธิบดีข้าหลวง” หรือ “ข้าหลวงใหญ่สำเร็จราชการ” เป็นตำแหน่งใหญ่ ที่มีอำนาจยิ่งกว่าข้าหลวงทั้งหมด
ตำแหน่งนี้เริ่มมีขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2434 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 หลังมีการจัดการปกครองเป็นลักษณะเทศาภิบาล รวมหัวเมืองหลายเมืองเข้าเป็นมณฑล
เจ้านายที่ทรงเคยดำรงตำแหน่ง ข้าหลวงต่างพระองค์ สมัยรัชกาลที่ 5 มีพระองค์ใดบ้าง?

1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร ข้าหลวงต่างพระองค์สำเร็จราชการมณฑลลาวกาว ศูนย์กลางอยู่ที่เมืองอุบลราชธานี ประกอบไปด้วยเมืองใหญ่ 7 เมือง คือ อุบลราชธานี จำปาศักดิ์ ศรีสะเกษ สุรินทร์ ร้อยเอ็ด มหาสารคาม กาฬสินธุ์ (พ.ศ. 2434-2436)

2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ข้าหลวงต่างพระองค์สำเร็จราชการมณฑลลาวกลาง (หัวเมืองลาวกลางเดิม) ศูนย์กลางอยู่ที่เมืองนครราชสีมา
ประกอบด้วย 3 เมืองใหญ่ คือ นครราชสีมา ชัยภูมิ และ บุรีรัมย์ (พ.ศ. 2434-2436) และทรงดำรงตำแหน่งข้าหลวงต่างพระองค์สำเร็จราชการมณฑลลาวกาว (พ.ศ. 2436-2453)
3. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ข้าหลวงต่างพระองค์มณฑลลาวพวน ศูนย์กลางอยู่ที่เมืองหนองคาย ภายหลังย้ายกองบัญชาการไปยังบ้านหมากแข้ง และยกฐานะขึ้นเป็นเมืองอุดรธานี
ประกอบไปด้วยเมืองส่วนหนึ่งทางฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง (ภายหลังเป็นเขตปกครองของฝรั่งเศส หลังวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112) และเมืองในพื้นที่อีสานอีก 6 เมือง คือ อุดรธานี ขอนแก่น นครพนม สกลนคร เลย และ หนองคาย (พ.ศ. 2434-2442)

นอกจากนี้ยังปรากฏว่า พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา ทรงเคยดำรงตำแหน่งข้าหลวงใหญ่มณฑลพายัพ ในช่วงก่อน พ.ศ. 2435 แต่เป็นเพียงระยะเวลาสั้น ๆ เท่านั้น ก่อนจะเสด็จกลับกรุงเทพฯ
อ่านเพิ่มเติม :
- 18 มณฑล ประเทศสยาม เมื่อก่อนแต่ละจังหวัดอยู่ในมลฑลไหน?
- มณฑลของสยาม กับพืชสินค้าเด่นที่ปลูกได้ดี แต่ละที่มีอะไรบ้าง?
- พื้นที่อีสานเมื่อเกือบ 150 ปีก่อน เมืองไหนสังกัด “มณฑลลาว” อะไรบ้าง?
สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่
อ้างอิง :
เติม วิภาคย์พจนกิจ, 2449-2514. อีสาน ในสมัยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ทรงดำรงตำแหน่งข้าหลวงต่างพระองค์. [ม.ป.ท.]:โรงพิมพ์สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย, 2514. สืบค้นเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2568. https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:329232.
https://www.silpa-mag.com/history/article_150198
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 25 มิถุนายน 2568