“หมอสมิธ” ชมความงาม “สร้อยพระศอไข่มุก” สมเด็จพระพันปีหลวง มูลค่า 1 แสนปอนด์

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สร้อยพระศอไข่มุกสมเด็จพระพันปีหลวง
สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

มัลคอล์ม สมิธ หรือ “หมอสมิธ” เป็นแพทย์ชาวอังกฤษที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ทรงให้เข้ามาปฏิบัติหน้าที่ถวายการดูแลพระพลานามัย สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ณ พระราชวังพญาไท ทำให้หมอสมิธได้พบเห็นเหตุการณ์ในราชสำนักสยาม และบันทึกออกมาเป็นผลงานเรื่อง “A Physician at the Court of Siam” แปลเป็นชื่อไทยว่า ราชสำนักสยามในทรรศนะของหมอสมิธ หนึ่งในนั้นคือเรื่องเครื่องประดับในพระองค์ เช่น สร้อยพระศอไข่มุก แล้วสร้อยพระศอไข่มุกสมเด็จพระพันปีหลวงเป็นอย่างไร

รัชกาลที่ 5 สมเด็จพระพันปีหลวง สร้อยพระศอไข่มุกสมเด็จพระพันปีหลวง
ภาพวาดสีน้ำมัน (จากซ้ายไปขวา) สมเด็จเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ, พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร, สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ, สมเด็จเจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ, สมเด็จเจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก และสมเด็จเจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ ณ พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท พระบรมมหาราชวัง

สร้อยพระศอไข่มุกสมเด็จพระพันปีหลวง

หมอสมิธบันทึกว่า เมื่อครั้ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสยุโรปครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2440 พระองค์ทรงซื้อสร้อยพระศอไข่มุกพระราชทานแด่สมเด็จพระพันปีหลวง เมื่อครั้งยังทรงดำรงพระอิสริยยศเป็น สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ ซึ่งสร้อยพระศอไข่มุกเส้นดังกล่าวมีมูลค่าถึง 100,000 ปอนด์

ครั้งหนึ่งเมื่อหมอสมิธเข้าเฝ้าฯ ได้กราบบังคมทูลขอพระราชทานพระราชานุญาตชมสร้อยพระศอไข่มุกสมเด็จพระพันปีหลวงอย่างใกล้ชิด ดังปรากฏในบันทึกว่า (เว้นวรรคและจัดย่อหน้าใหม่โดยผู้เขียนบทความนี้)

“คืนนั้นข้าพเจ้าได้ทูลขอให้สมเด็จพระพันปีหลวงทรงนำสร้อยพระศอไข่มุก ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานเป็นของขวัญแก่พระองค์ เมื่อคราวเสด็จประพาสยุโรปครั้งแรก ซึ่งมีมูลค่าถึง ๑๐๐,๐๐๐ ปอนด์ออกมาให้ชม

แม้ว่าข้าพเจ้าจะเคยเห็นสร้อยพระศอเส้นนี้มาแล้วหลายครั้งในขณะที่พระองค์ทรงสวมอยู่ แต่ก็ยังไม่เคยได้เห็นและสัมผัสอย่างใกล้ชิด สร้อยพระศอเส้นดังกล่าวถูกนำออกมาจากห้องที่อยู่ติด ๆ กันเกือบจะในทันที และเมื่อข้าพเจ้าเห็นข้าพเจ้าก็มิได้รู้สึกผิดหวังเลย

ไข่มุกเม็ดที่จัดว่าเป็น ‘น้ำเอก’ มีขนาดกำลังพอเหมาะ ประดับตกแต่งด้วยอัญญมณีงดงาม ภายใต้แสงตะเกียงสลัว ๆ ขณะปล่อยให้มันไหวตัวกลิ้งไปมาส่งประกายระยิบระยับอยู่ในอุ้งมือของข้าพเจ้า นับเป็นประสบการณ์ที่ไม่อาจลืมเลือน

ความยาวเต็มที่ของสร้อยที่ร้อยเข้าไว้ด้วยกันทั้งเส้นวัดได้เกือบ ๖ ฟุต เวลาสวมสามารถจัดแต่งให้พันรอบพระศอได้เป็น ๒ ทบ มุกเม็ดที่ใหญ่ที่สุดขนาดเท่าลูกหินห้อยอยู่ตรงกลางของมุกแต่ละสาย”

นอกจากสร้อยพระศอไข่มุกเส้นนี้แล้ว ยังมีสร้อยพระศอไข่มุกเส้นที่สอง ซึ่งมีขนาดเล็กกว่า ทรงซื้อไว้เมื่อ พ.ศ. 2450 ด้วยราคา 20,000 ปอนด์ ภายหลังถูกโจรกรรมที่สิงคโปร์ แต่ในที่สุดก็สามารถตามกลับคืนมาได้

สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สมเด็จรีเยนต์ พระภรรยาเจ้า รัชกาลที่ 5 สร้อยพระศอไข่มุกสมเด็จพระพันปีหลวง
สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

เครื่องอาภรณ์เพชรพลอยในสมเด็จพระพันปีหลวง

นายแพทย์ชาวอังกฤษเล่าว่า สมเด็จพระพันปีหลวงโปรดเครื่องอาภรณ์เพชรพลอย และทรงมีเก็บสะสมไว้มากมาย เมื่อครั้งทรงพระเยาว์ ทรงประดับเครื่องอาภรณ์เพชรพลอยมากมายตามประเพณีนิยมสมัยนั้น

แต่ช่วงที่หมอสมิธมีโอกาสเข้าเฝ้าฯ พระองค์มิได้ทรงใส่พระทัยสิ่งของเหล่านี้แล้ว จะทรงสวมพระธำมรงค์บ้างก็เฉพาะในโอกาสพิเศษเท่านั้น

“ส่วนของที่พระราชทานให้แก่ผู้คนไปก็มีเป็นจำนวนมาก เท่าที่เหลืออยู่ก็ทรงเก็บรักษาไว้อย่างดีในกล่องใส่เครื่องประดับเพชรพลอย เวลาที่จะพระราชทานให้แก่ผู้ใดก็จะทรงนำออกมาให้บุคคลผู้นั้นเลือกดู”

เครื่องอาภรณ์เพชรพลอยในสมเด็จพระพันปีหลวง ที่หมอสมิธเห็นส่วนใหญ่จะเป็นของห้างฟาแบร์เช่ ห้างร้านที่มีชื่อเสียงแห่งหนึ่งในกรุงเซนต์ปีเตอร์สเบอร์ก ในสมัยพระเจ้าซาร์

“งานฝีมือของห้างฟาแบร์เช่บางชิ้นดูแปลกไม่เหมือนใคร มีอยู่ชิ้นหนึ่งที่ข้าพเจ้าชอบ และไม่เคยเห็นเครื่องประดับในลักษณะเช่นนี้มาก่อนเลยในประเทศอังกฤษ ได้แก่ พระธำมรงค์ไพลินประดับเพชรที่ยอด ซึ่งการทำเช่นนี้จะต้องเจียระไนไพลินออกเป็นบางส่วน แต่ก็สามารถทดแทนได้ด้วยการเลือกไพลินเม็ดที่มีตำหนิ” หมอสมิธ ระบุ

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


อ้างอิง :

สมิธ, มัลคอล์ม. ราชสำนักสยามในทรรศนะของหมอสมิธ. กรมศิลปากร, 2537.


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 9 มกราคม 2568