รู้จัก สึนามิ ต้นเหตุมหาวิบัติในไทยและหลายประเทศเมื่อ 26 ธันวาคม 2547 ความทรงจำอันบอบช้ำเมื่อ 20 ปีก่อน

เวลา 9.00 นาฬิกา วันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2547 คลื่นยักษ์ หรือ “สึนามิ” จากทะเลอันดามัน ซัดกระหน่ำเข้าพื้นที่หลายจังหวัดในชายฝั่งทะเลอันดามันของไทย ส่งผลให้มียอดผู้เสียชีวิตจากเหตุการณ์นั้นมากกว่า 5,000 คน นับเป็นมหาวิบัติครั้งสำคัญในประวัติศาสตร์ไทย

ความจริงของคลื่นยักษ์ รู้จัก สึนามิ

สึนามิ (Tsunami) ได้ชื่อว่าเป็นวิบัติภัยธรรมชาติที่ร้ายแรงที่สุด มีขีดความสามารถในการคร่าชีวิตผู้คนนับหมื่นหรือทำลายเมืองทั้งเมืองในชั่วพริบตา

คำว่า สึนามิ เกิดจากการสมาสของคำในภาษาญี่ปุ่นระหว่างคำว่า สึ (Tsu) แปลว่า ท่าเรือ และคำว่า นามิ (Nami) แปลว่า คลื่น รวมแล้วแปลได้ว่า คลื่น (ซัด) ท่าเรือ ตรงกับคำในภาษาอังกฤษคือ Harbor Wave

เหตุที่เรียกว่า Harbor Wave เพราะเมื่อคลื่นเคลื่อนตัวเข้าสู่ระดับน้ำตื้นใกล้ชายฝั่ง ความเร็วของคลื่นจะลดลง แต่พลังของคลื่นจะดันให้ระดับน้ำทะเลสูงขึ้นอย่างรวดเร็วและก่อให้เกิดคลื่นยักษ์

ยิ่งหากคลื่นเข้าปะทะชายฝั่งที่มีรูปร่างคล้ายตัววี (V) ความเร็วและแรงของคลื่นจะยิ่งเพิ่มขึ้น ส่งให้ยอดคลื่นมีความสูงมากขึ้น จนสร้างความเสียหายอย่างรุนแรงต่อชีวิตและทรัพย์สินที่อยู่รอบชายฝั่ง

อะไรทำให้สึนามิต่างจากคลื่นทั่วไป ?

เพราะคลื่นทะเลปกติ (Tidal Wave) เกิดจากการขึ้น-ลงของกระแสน้ำกับแรงลมที่พัดบนผิวน้ำ แต่สึนามิไม่เกี่ยวกับกระแสน้ำหรือสภาวะอากาศ แต่เกิดจาก “แผ่นดินไหว” ใต้มหาสมุทร หรือบริเวณใกล้ชายฝั่งทะเล

เมื่อเกิดแผ่นดินไหว แผ่นดินจะเกิดรอยแยก หากเกิดขึ้นใต้ทะเล เท่ากับน้ำทะเลจะถูกดูดเข้าไประหว่างรอยแยกนั้น ทำให้เกิดภาวะน้ำลงอย่างรวดเร็ว แรงอัดใต้เปลือกโลกจะดันน้ำทะเลขึ้นมาอีกครั้ง กลายเป็นระลอกคลื่นขนาดใหญ่

คลื่นยักษ์ยังเกิดขึ้นจากการระเบิดของภูเขาไฟใต้ทะเล ระเบิดปรมาณูใต้มหาสมุทร หรือวัตถุขนาดใหญ่ เช่น ดาวเคราะห์น้อย อุกกาบาต ตกในมหาสมุทร ทำให้เกิดปฏิกิริยาในมหาสมุทร และก่อตัวเป็นคลื่นยักษ์ได้เช่นกัน

ความน่ากลัวของสึนามิคือการมีความยาวคลื่นได้ถึง 80-200 กิโลเมตร ทำให้เรือที่แล่นอยู่ในทะเลอาจไม่รู้ตัวด้วยซ้ำว่าเกิดคลื่นยักษ์ขึ้น แต่ละลูกสามารถทิ้งช่วงห่างกันมากกว่า 15 นาที เคลื่อนที่ด้วยอัตราความเร็วเฉลี่ยประมาณ 700-1,000 กิโลเมตรต่อชั่วโมง

กว่า 80% ของคลื่นยักษ์จะเกิดขึ้นในมหาสมุทรแปซิฟิก เพราะเป็นแนวการเกิดแผ่นดินไหวและมีภูเขาไฟใต้มหาสมุทรมาก ล้อมรอบด้วยร่องน้ำลึกก้นมหาสมุทรอันเกิดจากแผ่นโลกมุดตัว

นอกจากญี่ปุ่นแล้ว ผู้คนที่ฮาวายก็รู้จัก สึนามิ ดี เมื่อปี 1946 ในหมู่เกาะฮาวายได้บันทึกถึงคลื่นยักษ์สูง 17 เมตร และร่องรอยยุคก่อนประวัติศาสตร์บ่งชี้ว่า ดินแดนนี้เคยเผชิญคลื่นยักษ์สูงถึง 305 เมตรมาแล้วด้วย

สึนามิ 3 ระดับ

สึนามิแบ่งออกได้เป็น 3 ระดับตามระดับความรุนแรง ได้แก่ ชนิดแรก สึนามิที่จำกัดเฉพาะท้องถิ่น ยอดคลื่นอาจสูงได้ถึง 485 เมตร แต่สร้างความเสียหายอยู่ในวงจำกัดใกล้กับศูนย์กลางการเกิด

ชนิดที่ 2 สึนามิที่สร้างความเสียหายในระดับภูมิภาค เป็นสึนามิที่เกิดขึ้นบ่อยครั้งที่สุด ความรุนแรงจากพลังงานที่ปลดปล่อยออกจากจุดศูนย์กลางที่เกิดเหตุรุนแรงกว่าชนิดแรก แต่ไม่รุนแรงถึงขนาดสร้างความเสียหายให้ชายฝั่งของมหาสมุทรทั้งหมด

ชนิดที่ 3 รุนแรงที่สุด แต่เกิดขึ้นน้อยครั้งที่สุด นั่นคือสึนามิที่มีพลังทำลายล้างอย่างทั่วถึงต่อบริเวณชายฝั่งของมหาสมุทรโดยรอบทุกทิศทุกทาง

สึนามิที่เกิดขึ้นกับประเทศไทยเมื่อวันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2547 คือชนิดที่ 3 นี่เอง

เหตุแห่งคลื่นยักษ์มรณะ

ปรากฏการณ์แผ่นดินไหวและเกิดคลื่นยักษ์เมื่อวันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2547 บริเวณเกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซีย เป็นผลจากแผ่นเปลือกโลก 2 แผ่น ได้แก่ แผ่นอินเดีย กับแผ่นพม่า เคลื่อนตัวเข้าหากัน ทำให้เกิดแรงกดดันสูงจนแผ่นเปลือกโลกทั้งคู่ครูดเข้าใส่กัน

กรมธรณีวิทยาสหรัฐฯ ระบุว่า แผ่นอินเดียถูกดันให้มุดเข้าใต้แผ่นพม่า ทำให้แผ่นพม่าดีดตัวขึ้นคร่อมแผ่นอินเดียแล้วเคลื่อนไปทางทิศตะวันตกถึง 60 ฟุต ขอบของแผ่นพม่าตามแนวที่เรียกว่า “ซุนดราเทรนซ์” ได้ไต่ขึ้นสูงกว่าเดิม 3 ฟุต พาเอาหมู่เกาะนิโคบาร์ และอันดามัน ที่อยู่ขอบแผ่นพม่า เคลื่อนออกจากตำแหน่งเดิมไปด้วย

ความหมายคือหมู่เกาะทั้ง 2 เคลื่อนออกห่างจากแนวฝั่งเดิมไป 60 ฟุต

เมื่อขอบแผ่นยืดออกไป ส่วนในก็ถูกยืดตามแล้วยุบลงไปด้วย ที่จังหวัดอาเจะห์ ตอนเหนือของเกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซีย พื้นชายฝั่งตะวันตกของเกาะทรุดต่ำลงไปราว 2 เมตร

ผลลัพธ์ของเรื่องราวเหล่านี้คือเกิดคลื่นยักษ์ที่เคลื่อนตัวผ่านทะเลลึกไปทางทิศตะวันตกโดยแทบไม่มีอะไรมาขวางกั้น ไปถึงฝั่งแรกที่ศรีลังกาและแคว้นมัทราส ประเทศอินเดีย ปะทะเข้าฝั่งด้วยพลังงานมหึมา ก่อนจะเคลื่อนไปกระหน่ำชายฝั่งของอีกหลายประเทศรอบมหาสมุทรอินเดียร่วม 11 ประเทศ รวมถึงไทย

แต่คลื่นที่พุ่งมายังทิศตะวันออกบริเวณฝั่งพม่าและไทยนั้น ต้องผ่านหมู่เกาะน้อยใหญ่ในทะเลอันดามัน ที่ช่วยดูดซับพลังงานมหาศาลของคลื่นไปบางส่วน ดังมีรายงานจากผู้รอดชีวิตว่า คลื่นแรกที่มาถึงฝั่งสูงไม่ถึง 1 ฟุตด้วยซ้ำ ก่อนที่ 3-4 ลูกหลังจะทวีความรุนแรงมากขึ้นเป็นลำดับ

สึนามิที่ซัดเข้าชายฝั่งอันดามันของไทย ใช้เวลาเดินทางทั้งสิ้น 2 ชั่วโมงครึ่งนับจากเหตุแผ่นดินไหว ก่อนจะสร้างความพินาศย่อยยับให้เป็นที่จดจำเมื่อ 20 ปีก่อน

อ่านเพิ่มเติม : 

• คลื่นสึนามิเกิดขึ้นครั้งแรก(ที่มีบันทึกไว้)คือเมื่อ 3,600 ปีก่อนที่ทะเลเมติเตอร์เรเนียน
• “อินโดนีเซีย” อยากเตือน “ไทย” ในเหตุการณ์สึนามิ พ.ศ. 2547 แต่ทำอะไรไม่ได้ เพราะ?
• ครบรอบ 20 ปี “สึนามิถล่มไทย” ความสูญเสียรุนแรงจากคลื่นยักษ์หายนะ 26 ธันวาคม 2547

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง : 

กองบรรณาธิการหนังสือพิมพ์มติชน รวบรวมและเรียบเรียง. (2548). สึนามิ มหาวิบัติแห่งอันดามัน. กรุงเทพ : มติชน.

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 25 ธันวาคม 2567