ฤๅ “นิราศเมืองแกลง” เกิดจากสุนทรภู่เดินทางไปทำ “ราชการลับ” ?

หุ่นขี้ผึ้งสุนทรภู่ ที่พิพิธภัณฑ์หุ่นขี้ผึ้งไทย จังหวัดนครปฐม นิราศเมืองแกลง — หุ่นขี้ผึ้งสุนทรภู่ ที่พิพิธภัณฑ์หุ่นขี้ผึ้งไทย จังหวัดนครปฐม

ผู้เขียน	ธนกฤต ก้องเวหา
เผยแพร่	วันอังคารที่ 22 ตุลาคม พ.ศ.2567

“นิราศเมืองแกลง” ของสุนทรภู่ เล่าเรื่องราวการเดินทางไปหาบิดาที่เมืองแกลง จังหวัดระยอง ของสุนทรภู่ และเป็นไปได้ว่า นี่อาจเป็นส่วนหนึ่งในภารกิจ “ราชการลับ” ของราชสำนัก

อนุสาวรีย์สุนทรภู่ ณ ตำบลบ้านกร่ำ อำเภอแกลง จังหวัดระยอง

นิราศเมืองแกลงเป็นนิราศคำกลอนความยาว 248 บท แต่งเมื่อราว พ.ศ. 2350 ขณะสุนทรภู่อายุได้ 21 ปี ซึ่งกำลังลอบรักอยู่กับแม่จัน เมื่อความทราบถึงกรมพระราชวังหลังจึงถูกลงโทษจำคุกทั้งสองคน เมื่อพ้นโทษ สุนทรภู่ออกเดินทางไปเยี่ยมบิดาที่บวชอยู่ที่เมืองแกลง และอาจตั้งใจที่จะบวชด้วยเพราะอายุครบบวช ทั้งเพื่อล้างอัปมงคลที่ถูกจองจำ แต่บังเอิญป่วยจึงมิได้บวช

แต่การเดินทางครั้งนี้อาจมี “เบื้องลึก” มากกว่านั้น ข้อสังเกตคือ สุนทรภู่แต่งนิราศเมืองแกลงขึ้นหลังเดินทางกลับกรุงเทพฯ แล้ว มิใช่แต่งขณะเดินทาง

อนึ่ง นิราศ คือกลอนเพลงยาวเล่าเรื่องการเดินทางอย่างจดหมายเหตุ การเกิดนิราศมาจากระหว่างเดินทาง (โดยมากเป็นทางเรือ) ผู้เดินทางมีเวลาว่างมาก ได้แต่นั่ง ๆ นอน ๆ จนเบื่อหน่าย ประกอบกับความคิดถึงบ้าน คิดถึงคนรัก จึงต้องคิดหาอะไรทำ

ผู้สันทัดในทางวรรณศิลป์จึงแก้เบื่อด้วยการแต่งบทกลอน พรรณนาถึงสิ่งที่เห็นระหว่างทาง สาระสำคัญจึงวนอยู่กับการบอกเล่าบรรยายเส้นทาง สิ่งที่พบเจอ และการคร่ำครวญถึงคนรัก

ดังนั้น การที่สุนทรภู่แต่งนิราศเมืองแกลงหลังเสร็จสิ้นการเดินทาง จึงชวนให้คิดว่า ระหว่างทางคงไม่สู้จะมีเวลาได้แต่งนิราศ จึงมาประพันธ์ขึ้นภายหลัง

อีกประจักษ์พยานคือ เส้นทางจากกรุงเทพฯ ไปเมืองแกลงในสมัยรัชกาลที่ 2 นั้น ต้องบอกว่ายากลำบากนัก ถนนหนทางทุรกันดาร สุนทรภู่ซึ่งเป็นชาวกรุงฯ จึงรู้สึกเข็ดขยาด ถึงกับแต่งกลอนรำพึงรำพันว่า

“จะกรวดน้ำคว่ำขันจนวันตาย แม้เจ้านายท่านไม่ใช้แล้วไม่มา”

เป็นหลักฐานว่าสุนทรภู่ไม่ได้อยากไปเมืองแกลง แต่ไปเพราะเจ้านายสั่ง แต่ใช้ไปทำอะไรไม่ทราบได้ เพราะไม่ได้ขยายความตรงนี้

ทั้งชวนให้คิดต่อไปว่า หรือแท้จริงสุนทรภู่ไม่รู้จักและไม่เคยไปเมืองแกลงมาก่อนด้วยซ้ำ

เป็นที่เข้าใจด้วยว่า บิดาของสุนทรภู่ “บวชการเมือง” เป็นสมภารเจ้าวัดอยู่ที่บ้านกร่ำ เมืองแกลง การที่สุนทรภู่ไปพบบิดาจึงอาจเป็นส่วนหนึ่งของการปฏิบัติ “ราชการลับ” ให้กรุงเทพฯ

อนุสาวรีย์สุนทรภู่ และพระอภัยมณี ที่บ้านกร่ำ อำเภอแกลง จังหวัดระยอง

ทั้งนี้ นิราศเมืองแกลงได้แสดงให้เห็นถึงสภาพความเป็นอยู่ของสังคม วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี และวิถีการใช้ชีวิตของชุมชนตลอดเส้นทาง ยังไม่รวมการสอดแทรกความรู้เกี่ยวกับธรรมชาติ และคติธรรมอย่างลึกซึ้งของสุนทรภู่ นับเป็นอีกหนึ่งวรรณคดีชิ้นสำคัญของไทย

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่