ทำไม “แมลงสาบ” ถึงมีชีวิตอยู่ได้ในทุกยุคสมัย หน้าตาดั้งเดิมของแมลงสาบเป็นอย่างไร?

maleang — แมลงสาบ (ภาพ : insectdrawings.umd.edu)

ผู้เขียน	ปดิวลดา บวรศักดิ์
เผยแพร่	วันพฤหัสที่ 29 สิงหาคม พ.ศ.2567

“แมลงสาบ” เป็นสัตว์ที่อยู่มาในทุกยุคทุกสมัย ตั้งแต่ไดโนเสาร์ยังมีชีวิตจนปัจจุบันที่มนุษย์ครองโลก แม้ว่าจะมีสัตว์หรือพืชหลายชนิดสูญสลายหายตามกาลเวลา เนื่องจากปรับตัวไม่ได้ แต่ไม่ใช่กับ “แมลงสาบ” ที่มันสามารถพลิกแพลงตัวเองให้เหมาะกับแต่ละสถานการณ์ เพื่อให้เผ่าพันธุ์ของมันมีชีวิตรอดในแต่ละช่วง

“แมลงสาบ” ใช้วิธีการใดบ้าง ถึงทำให้ตนเองมีชีวิตรอดมาจนถึงปัจจุบัน?

แมลงสาบ เป็นสัตว์ที่มีสีน้ำตาลคุ้นตา มันอยู่ในวงศ์ Blattidae มีรูปทรงไข่ พร้อมด้วยหนวดยาวเฟิ้ม กระดิกบ้างบางครั้ง ขาของมันมีหนามประดับอยู่ บางตัวมีปีก ที่เอาไว้บินใส่คนที่เข้ามาใกล้หรือทำร้าย ทว่าบางตัวก็ไม่มี รวมถึงมีกลิ่นเฉพาะตัวที่ไม่เหมือนใครอีกด้วย

ในอดีตแมลงสาบเป็นสัตว์ที่อาศัยอยู่ร่วมกับไดโนเสาร์ สัตว์นานาชนิด และพืชมากมาย ทว่าเมื่อเกิดเหตุการณ์อุกกาบาตยักษ์พุ่งชนโลกจนเกิดหลุมขนาดใหญ่ที่ชื่อว่า “ชิกซูลุบ” (Chicxulub) สิ่งมีชีวิตเหล่านั้นก็กลับตายลงไป

เนื่องจากความเปลี่ยนแปลงของโลกที่ฉับพลัน ทั้งเกิดฝุ่นฟุ้งกระจายจนท้องฟ้ามืดลง ดวงอาทิตย์ก็ไม่ทอแสงดังเดิม จึงทำให้อุณหภูมิและสภาพอากาศหนาวเย็นขึ้นตามลำดับ ส่งผลกระทบต่อสัตว์และพืชที่ดำรงอยู่โดยการพึ่งพาดวงอาทิตย์

ทว่าไม่ใช่กับ “แมลงสาบ” ที่มันปรับตัวได้อย่างรวดเร็ว ด้วยลักษณะกายภาพที่เล็ก จึงทำให้มันสามารถซอกซอนไปตามพื้นที่แคบ ๆ หรือรอยแยกของดินที่ปกป้องมันจากอากาศหนาวเหน็บสุดขั้วและจากความร้อนสูงได้

พวกมันสามารถเอาชีวิตรอดอยู่บนบกได้แทบทุกที่ทั่วโลก ไม่ว่าจะพื้นที่ที่หนาวที่สุดหรือเขตร้อนชื้น

แมลงสาบสามารถออกไข่ได้ถึง 50 ฟอง ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ ทำให้มีการคาดการณ์ว่าบนโลกนี้มีแมลงสาบมากกว่า 4,000 สายพันธุ์ โดยการสืบพันธุ์ของมันเรียกได้ว่าคิดมาอีกแล้ว เพราะไข่ของแมลงสาบมีสิ่งที่คล้ายเปลือกห่อหุ้มอยู่ภายนอก จึงเป็นเสมือนเกราะกำบัง เพื่อให้แมลงสาบออกลูกออกหลานมาให้ได้เยอะที่สุด

พวกมันไม่เหมือนแมลงชนิดอื่น ๆ ที่กินพืชเป็นอาหารประทังชีวิต แต่พวกมันชื่นชอบการกินซากพืชซากสัตว์ แม้แต่กระดาษลัง เสื้อผ้า หรืออุจจาระ ก็เป็นอาหารสุดโอชะของพวกมันเพื่อดำรงเผ่าพันธุ์ได้

อีกทั้งยังสามารถอยู่ร่วมกันมนุษย์ได้อย่างดี สารเคมีต่าง ๆ ที่ว่าเป็นพิษเป็นภัยกับแมงหรือแมลงชนิดอื่น ๆ แมลงสาบเรียกได้ว่าเอาอยู่

การกำจัดแมลงสาบจึงเป็นเรื่องยาก ทั้งแมลงชนิดนี้ยังสร้างภัยได้อีกด้วย เพราะมันสามารถแพร่กระจายโรค กระตุ้นให้คนเกิดอาการหอบหืดหรือบางคนก็แพ้มันได้

บ้านใครที่มีแมลงสาบจึงต้องจัดการให้เด็ดขาด เพื่อพยายามให้ไม่มีแมลงสาบหรือมีให้น้อยที่สุด เพื่อสุขภาพที่ดีของตนเองและผู้ที่อยู่ร่วมด้วย

ในอดีตหน้าตาแมลงสาบเป็นอย่างไร?

มีการค้นพบฟอสซิลสัตว์ชนิดหนึ่งในอำพัน ที่ประเทศเมียนมา มีอายุราว 100 ล้านปีก่อน ในยุคครีเทเชียส ชื่อว่า “Manipulator modificaputis” หากดูจากรูปลักษณ์ของมันแล้ว มีความเป็นไปได้ว่าเป็น “แมลงสาบ” ชนิดหนึ่งในอดีตที่แตกต่างจากแมลงสาบปัจจุบัน

จากการศึกษาพบว่าสัตว์ชนิดนี้มีคอยาว ตาโต ขายาว ปากกว้าง มีหัวเป็นรูปสามเหลี่ยมบนคอที่ยาว ดวงตาของมันโต สามารถมองเห็นได้ในที่แสงน้อย หัวของมันเคลื่อนไหวได้อย่างรวดเร็วคล่องตัว เพื่อให้เหมาะกับการล่าเหยื่อในตอนกลางคืน

นอกจากนี้ยังมีขาหน้าที่ยาวและมีหนามสั้น ๆ ปกคลุมเพื่อจับเหยื่อ

นักวิทยาศาสตร์ตั้งข้อสังเกตว่า ฟอสซิลแมลงสาบนี้มีลักษณะคล้ายกับตั๊กแตนตำข้าว ซึ่งแมลงสาบกับตั๊กแตนตำข้าว ก็มีโครงสร้างของปีก ปาก และระบบย่อยอาหาร คล้ายคลึงกัน

การค้นพบสัตว์ชนิดใหม่ในอำพันนี้ ถือเป็นความน่าสนใจอย่างยิ่งในการเชื่อมโยงสัตว์ในอดีตกับสัตว์ในปัจจุบัน “แมลงสาบ” ในอดีตอาจจะมีรูปร่างเช่นนี้ ก่อนจะปรับเปลี่ยนรูปร่างของตนเองให้เข้ากับยุคสมัยก็เป็นได้

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่