คลอง ที่เราคุ้นชื่อกันดีอย่าง “คลองหลอด” เดิมเป็น คลองคูเมือง ในสมัย “กรุงธนบุรี” (กรุงธนบุรีได้เอาแม่น้ำเจ้าพระยาไว้กลางเมืองเช่นเดียวกับเมืองพิษณุโลก กำแพงเมืองกรุงธนบุรีจึงมีทั้งฟากตะวันออกและฟากตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา) ครั้นเมื่อ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ ทรงสร้างกรุงเทพฯ เมื่อ พ.ศ. 2326 (จ.ศ. 1145) โปรดฯ ให้รื้อกำแพงเมืองธนบุรีฟากตะวันออกริมคลองหลอดเสีย เพื่อขยายพระนครให้กว้างออกไปอีก

ความจริงแต่เดิมคลองนี้ไม่ได้เรียกว่าคลองหลอด ทางด้านใต้ชาวบ้านเรียกว่า “คลองตลาด” เพราะที่ปากคลองมีตลาดใหญ่ ทั้งทางบกทางน้ำตั้งอยู่ (คือปากคลองตลาดในปัจจุบัน) ทางด้านเหนือเรียกว่า “คลองโรงไหม” เพราะมีโรงไหมของหลวงตั้งอยู่ (คือท่าช้างวังหน้า ซึ่งปัจจุบันสร้างเป็นสะพานพระปิ่นเกล้า)

ส่วนคลองหลอดจริงๆ ก็คือ คลองที่โปรดให้ขุด 2 คลอง จากคลองคูเมืองเดิมออกไปบรรจบกับคลองรอบกรุง (คลองโอ่งอ่าง) คือ ขุดคลองหลอดที่ข้างวัดบูรณศิริอมาตยารามคลองหนึ่ง กับขุดคลองหลอดที่ข้างวัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามคลองหนึ่ง

คำว่าคลองหลอด นั้น หมายความว่า เป็นคลองขนาดเล็กที่ขุดตรงไปทะลุออกคลองใหญ่ แต่ตามชนบทเวลานี้ถึงจะเป็นคลองที่ขุดคดเคี้ยวไม่ตรง ชาวนาก็เรียกว่า “คลองหลอด” หรือ “ลำหลอด” หรือ “หลอด” เหมือนกัน

อ่านเพิ่มเติม :

• “คลองกระ” (คอคอดกระ) เรื่องล่อแหลม ด้านความมั่นคงสมัย ร.4 ไฉนเปลี่ยนใจ สมัย ร.5
• ความเสื่อม ของ คลองรังสิต ที่ “เอาไม่อยู่” ไม่ว่าฝนแล้ง หรือน้ำหลาก
• เวียงเหล็ก พระเจ้าอู่ทอง ย่าน “คูจาม” คลองตะเคียน อยุธยา ขุมกำลังกลุ่มสยาม รัฐสุพรรณภูมิ

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่ 

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 21 ตุลาคม 2560