ประวัติศาสตร์

นัยของธรรมเนียม “เป็นสาว” ของชาววัง “เป็นสาว” เองไม่ได้ ต้องมีผู้ใหญ่อนุญาต?

หม่อมเจ้าพร้อมเพราพรรณ ดิศกุล, หม่อมเจ้าจงจิตรถนอม ดิสกุล และหม่อมเจ้าสรรพสมบูรณ์ ดิศกุล
จากซ้ายมาขวา หม่อมเจ้าพร้อมเพราพรรณ ดิศกุล, หม่อมเจ้าจงจิตรถนอม ดิสกุล และหม่อมเจ้าสรรพสมบูรณ์ ดิศกุล พระธิดาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
ผู้เขียนศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย
เผยแพร่

การเป็นสาวของ “ชาววัง” นั้นจะเป็นเองไม่ได้ แม้จะมีอายุมากเท่าใดก็ตาม จะต้องได้รับอนุญาตจากผู้ใหญ่ที่ดูแลอยู่ เช่น กรณีพระเจ้าลูกเธอรุ่นใหญ่ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งมีพระองค์เจ้าศรีวิลัยลักษณ์ กรมขุนสุพรรณภาควดี พระราชธิดาพระองค์โต ทรงได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยให้ดูแลพระขนิษฐา สมเด็จพระบรมราชชนกโปรดพระราชทานพระเกียรติยศให้เป็นผู้ทรงสั่งน้องๆ ที่ทรงโสกันต์แล้ว แต่ยังทรงเสื้อคอกระเช้าริบบิ้นร้อยรอบพระศอให้ทรงเป็นสาว โดยรับสั่งว่า

“—เจ้าหนูเมื่อไหร่จะมีพระบรมราชโองการให้น้องๆ เป็นสาวเสียที เป้งเล้งเป็นเมียฝรั่งไปตามๆ กัน—“

ซึ่งพระองค์เจ้าศรีวิลัยลักษณ์ก็ทรงจัดสั่งให้พระขนิษฐาทั้งหลายเปลี่ยนเครื่องทรงเป็นทรงสะพัก สำหรับพระราชนารีที่ทรงเป็นสาว ส่วนเด็กข้าหลวงตามพระตำหนักต่างๆ เจ้านายแต่ละตำหนักจะเป็นผู้มีรับสั่งให้เป็นสาว โดยโปรดพระราชทานเครื่องแต่งกายสำหรับเป็นสาวให้ หม่อมเจ้าจงจิตรถนอม ดิสกุล ทรงเล่าถึงการได้เป็นสาวของท่านไว้ว่า

“—สมเด็จพระปิตุจฉารับสั่งให้ข้าพเจ้าเป็นสาว ห่มผ้านุ่งผ้าลายเพื่อจะได้รับพระราชทานตราตติยจุลจอมเกล้าในงานทวีธาภิเษกในวันรุ่งขึ้น เมื่อขึ้นเฝ้าที่พระเฉลียงหน้าห้องเขียว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตรเห็นทรงมีพระราชดำรัสสัพยอกว่า ‘เจ้าขา คนถูกห่มผ้าเพราะจะต้องรับตรา’— “

ครั้งนั้นหม่อมเจ้าจงจิตรถนอมทรงเล่าว่า สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าโปรดประทานผ้าลาย 2 กุลี ผ้าม่วง ผ้ายกไหม ผ้าแพรห่ม แพรครุยไหม ผ้าห่มแถบ 40 แถบ มีสีต่างๆ กันจนครบชุดสำหรับเป็นสาว

พระพี่เลี้ยงหวน หงสกุล เล่าถึงการได้เป็นสาวของท่านว่า

“—การเป็นสาวจะเป็นเอาเองไม่ได้ แม้จะมีอายุมากเท่าไรก็ตาม ต้องสมเด็จรับสั่งให้ห่มผ้า จึงจะได้เป็นสาว เพราะฉะนั้น ชาววัง ต้องคงใส่เสื้อชั้นในอยู่จนตัวใหญ่ๆ เวลาจะทรงโปรดให้ห่มผ้านั้นคนยังจะคอยดูอีกว่าจะเป็นชั้นหนึ่งหรือชั้นสอง แม่ได้ชั้นหนึ่ง (แม่-คุณหวน) คือสมเด็จพระพันวัสสาทรงประทานผ้าลายนุ่ง 1 กุลี ผ้าดอกเนื้อดี 1 พับ —(ต้นฉบับเลอะเลือน)—แพรจีบเนื้อดี 7 สี จีบเสร็จ เสื้อนอกผ้าเนื้อดี — แขนยาวป่องปลายแขน—ทรงสั่งให้คุณเกตุพนักงานเย็บ เมื่อได้ของประทานครบก็เป็นสาว— “

การเป็นสาวของสตรีชาววัง ก็คือการเปลี่ยนแปลงเครื่องนุ่งห่ม ซึ่งจะเปลี่ยนได้ก็ต้องโดยที่ผู้ใหญ่เห็นสมควรและซื้อหามาให้นั่นเอง

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

หมายเหตุ : คัดเนื้อหาส่วนหนึ่งจากหนังสือ “หอมติดกระดาน” เขียนโดย ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย (สำนักพิมพ์มติชน, 2553)

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 12 พฤศจิกายน 2560