ไขปริศนาภาพยูเดีย ภาพกรุงศรีอยุธยา ที่เก่าแก่และงดงามสุด

เมื่อฮันนีมูนทริป (ก.ค. 2560) ผมขอแฟนไปอัมสเตอร์ดัม เมืองที่ใหญ่ที่สุดของเนเธอร์แลนด์ เพื่อดูภาพภาพหนึ่งคือ ยูเดีย ภาพที่มีความหมายสำหรับผมและคนไทยทุกคน

ผมน่าจะเป็นคนไทยคนแรกๆ ที่เปิดเผยว่าภาพนี้ใครวาด วาดเมื่อไหร่ เคยแขวนที่ไหน และอยู่รอดมาได้อย่างไร

ไม่อยากเชื่อว่า ภาพกรุงศรีอยุธยา ที่เก่าแก่และงดงามสุด เกือบถูก (ฝรั่ง) ทำลายในสมัยรัชกาลที่ 5 ภาพยูเดียหรือกรุงศรีอยุธยา เป็นภาพมุมกว้าง (97 x 140 ซม.) วาดในขณะที่สิ่งปลูกสร้างและสถานที่สำคัญต่างๆ ยังอยู่ครบสมบูรณ์ ทำให้เราสามารถจินตนาการสภาพภูมิทัศน์ รูปลักษณ์ของกรุงศรีอยุธยา ว่าเป็นเกาะเมืองห้อมล้อมด้วยแม่น้ำหลายสาย ตัวเมืองมีกำแพงอิฐล้อมรอบ ป้อมปืนและประตูเมืองเรียงรายเป็นระยะๆ พื้นที่พระนครแบ่งออกเป็นแปลงเล็กแปลงน้อย จัดเป็นระเบียบสวยงาม อีกทั้งถนนและคูคลองล้วนเชื่อมโยงต่อกันดุจตาข่าย จนราชธานีได้รับสมญานามว่า “เวนิสตะวันออก”

ภาพวาดสีน้ำมัน “ยูเดีย” เป็นงานวิจิตรศิลป์ สะท้อนให้เห็นถึงความมั่งคั่งของกรุงศรีอยุธยา สังเกตได้จากความวิจิตรโอฬารของพระราชวังหลวง อาคารบ้านเรือนและศาสนสถาน ถนนที่ปูด้วยอิฐ สะพานที่ก่อด้วยไม้หรือศิลาแลง ล้วนแลดูตระการตา ภาพนี้จึงเป็นผังเมืองกรุงศรีอยุธยาที่น่าทึ่งที่สุด

เอกสารไทยล้วนระบุว่า ภาพนี้วาดโดยจิตรกรนิรนามชาวฮอลันดาในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 22 ตรงกับสมัยพระเจ้าปราสาททอง ข้อเท็จจริงคือภาพนี้เป็นผลงานของ โยฮันเนส วิงโบนส์ (Johannes Vingboons) จิตรกรและนักเขียนแผนที่ชาวฮอลันดา วาดราว พ.ศ. 2205-2206 ต้นสมัยสมเด็จพระนารายณ์

บริษัทอินเดียตะวันออกของฮอลันดา (VOC) ได้ว่าจ้างให้จิตรกรวาดภาพเมืองท่าสำคัญในเอเชียตะวันออกจำนวน 10 ภาพ ซึ่งกรุงศรีอยุธยาคือหนึ่งในนั้น

ภาพชุดนี้เคยแขวนประดับบนผนังห้องประชุม Heren XVII (สุภาพบุรุษทั้ง 17) หรือคณะผู้บริหารของบริษัท ในกรุงอัมสเตอร์ดัม ฮอลันดา ภายหลังที่บริษัทยุติบทบาท ภาพเหล่านี้ได้ถูกนำไป “เก็บรักษา” ที่กระทรวงอาณานิคม กรุงเฮก

ต่อมาใน พ.ศ. 2390 (ปลายรัชกาลที่ 3) ข้าราชการนิรนามท่านหนึ่งได้เขียนบันทึกว่าภาพจำนวน 3 ภาพได้ถูกทำลาย และใน พ.ศ. 2416 (ต้นรัชกาลที่ 5) ข้าราชการอีกท่านนาม V. de Stuers รายงานว่าภาพที่หลงเหลืออีก 7 ภาพ (รวมถึงภาพยูเดีย) ถูกปล่อยทิ้งไว้ข้างกองดินเตรียมทำเป็นปุ๋ย หากปล่อยไว้ อีกไม่นานมรดกวัฒนธรรมของฮอลันดา (และสากล) อาจสูญหายไปอย่างถาวร

รายงานชิ้นนี้ทำให้ทางการตื่นตัว ขนย้ายภาพยูเดียและภาพเมืองท่าสำคัญอื่นๆ ที่วาดโดยวิงโบนส์ อาทิ Canton (กวางตุ้ง), Lawec (ละแวก), Couchyn (โคชิน) ฯลฯ ไปเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑ์ไรคส์มิวเซียม (Rijksmuseum) อัมสเตอร์ดัม

ใครแวะไปอัมสเตอร์ดัม นอกจากจะไปเยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์ Van Gogh, บ้าน Anne Frank ผมอยากเชิญชวนให้แวะไปพิพิธภัณฑ์ไรคส์ (เดินจากพิพิธภัณฑ์ Van Gogh ราว 5-10 นาที) บอกลายแทงให้เลย ห้อง 2.9 ครับ

เขียนเสียยาว อยากบอกเล่าความเป็นมาของภาพกรุงเก่า อยากให้เราภูมิใจในแผ่นดินครับ

อ่านบทความอื่นของคุณธวัชชัย ตั้งศิริวานิช

• ธวัชชัย ตั้งศิริวานิช คนรักแผนที่โบราณ เปิดใจห้วง “เข้าร้านผิด ชีวิตเปลี่ยน”
• เปิดเผยเอกสารค้นพบใหม่!!! “พระราชหัตถเลขา ร.๔ ทรงเขียนที่หว้ากอ” ในวาระ “๑๕๐ ปี สุริยุปราคาเต็มดวงที่หว้ากอ”
• แผนที่สยามโดยชาวอังกฤษ “เก่าแก่สุด” ที่ค้นพบ
• “เรกนัม เสียน” (Regnum Sian) แผนที่ร่วมสมัย “ยุทธหัตถี” กับ ๑๙ ปีที่รอคอย

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่ 

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 27 กรกฎาคม 2560