| ผู้เขียน | กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม |
|---|---|
| เผยแพร่ |
คุณสุวรรณ คือ หนึ่งในกวีผู้ให้กำเนิดวรรณกรรมล้อเลียนขบขันที่มีชื่อเสียงมากที่สุดคนหนึ่งแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ท่านไม่ใช่กวีสตรีชาวบ้านทั่วไป แต่เป็นถึงธิดาพระยาอุไทยธรรม (กลาง) ราชนิกุลบางช้าง มีชื่ออยู่ในทำเนียบกวีช่วงสมัยรัชกาลที่ 3 ต่อรัชกาลที่ 4 ก่อนจะเสียชีวิตในต้นแผ่นดินรัชกาลที่ 5
คุณสุวรรณมีนิสัยรักการอ่าน และชื่นชอบการแต่งกลอนมาตั้งแต่วัยเยาว์ ก่อนมีโอกาสถวายตัวรับราชการฝ่ายในตามเหล่าสกุลของท่าน โดยเป็น “พนักงานพระแสง” ในรัชกาลที่ 3 เมื่อครั้งทรงอยู่ที่ตำหนักพระเจ้าลูกเธอกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ เป็นที่มาของกลอนเพลงยาวนิราศเรื่อง พระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพฯ เมื่อกรมหมื่นอัปสรฯ สิ้นพระชนม์ คุณสุวรรณยังอยู่ในพระราชวังต่อไป แต่ไม่ปรากฏหลักฐานว่าท่านรับราชการในตำแหน่งใด
กลอนบทละครที่สร้างชื่อเสียงให้กับคุณสุวรรณมากที่สุดคือ บทละครเรื่อง พระมะเหลเถไถ และ อุณรุทร้อยเรื่อง เป็นผลงานที่ทำให้ท่านถูกนับเป็นกวีที่มีสำนวนกลอนดีเยี่ยม ขณะเดียวกัน ผลงานดังกล่าวสะท้อนความคิดที่แปลกไปจากกวีคนอื่น ๆ แบบ “หลุดโลก” พอสมควรด้วยเช่นกัน เพราะคุณสุวรรณเลือกใช้เสียงของคำทั้งแบบ “เป็นภาษา” และ “ไม่เป็นภาษา” มาประกอบในบทประพันธ์เพื่อสื่อความหมายและสร้างอารมณ์ขบขันแก่ผู้อ่านไปพร้อมกัน
เกร็ดชีวประวัติของคุณสุวรรณจึงระบุว่า ท่านมีอาการ “เสียจริต” หรือเป็นบ้า ในสมัยรัชกาลที่ 4 และวรรณกรรมของคุณสุวรรณก็มักถูกคนรุ่นเก่ามองว่าเป็นงานนิพนธ์นอกระบบ หรือเป็น “กวีนิพนธ์ของคนบ้า”
อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันวรรณกรรมของคุณสุวรรณทั้ง พระมะเหลเถไถ และ อุณรุทร้อยเรื่อง ล้วนแต่ได้รับการยอมรับว่าเป็นผลงานสร้างสรรค์ที่แสดงอัจฉริยภาพของท่านในการเขียนงานหัสคดีเชิงเสียดสีล้อเลียนได้อย่างยอดเยี่ยม ต้นฉบับของทั้งสองเรื่องถูกค้นพบและนำมาจัดพิมพ์อย่างเป็นทางการเมื่อ พ.ศ. 2463 โดยหอสมุดวชิรญาณ
แต่… ยังมีวรรณกรรมหัสคดีอีกชิ้น ที่ยังไม่เคยได้รับการตีพิมพ์เผยแพร่อย่าง พระเอ็ดยง วรรณกรรม “คำผวน” ที่นำเสนอออกมาในลักษณะเสียจริตชนิด “จิตหลุด” หนักเสียยิ่งกว่า พระมะเหลเถไถ และ อุณรุทร้อยเรื่อง ซึ่งเคยถูกมองว่าเป็นวรรณกรรมคนบ้ารวมกันด้วยซ้ำ
ยกตัวอย่างบทประพันธ์บางส่วน จากกลอนบทละครเรื่อง “พระเอ็ดยง” บรรยายถึงพาหนะของพระเอ็ดยง นั่นคือ “แรดแปดตา” ดังนี้
◉ แรดเอยแรดตู ขากางหางทูหูลี่
ขุกตัวหัวดางหางดี ขยอกทีตีหำทำพยศ
เจดยอดลองเชิงเริงร้อง กึกก้องอรัญวาปรากฏ
เคยรุกรานกะดานย่อไม่ท้อทด แกล้วกล้าสาหสพยดเมด
ส่วนบทละครคำกลอน เรื่อง “พระมะเหลเถไถ” แม้จะไม่เน้น “ชกต่ำกว่าเข็มขัด” อย่างพระเอ็ดยง แต่ก็เต็มไปด้วยเทคนิคและรูปแบบการประพันธ์ ซึ่งเรียกได้ว่าแปลกประหลาด และหนีขนบดั้งเดิมอยู่ไม่น้อย ดังนี้
◉ เมื่อนั้น พระมะเหลเถไถมะไหลถา
สถิตยังแท่นทองกะโปลา ศุขาปาลากะเปเล
วันหนึ่งพระจึงมะหลึกตึก มะเหลไถไพรพรึกมะรึกเข
แล้วจะไปเที่ยวชมมะลมเต มะโลโตโปเปมะลูตู
สำหรับ “อุณรุทร้อยเรื่อง” จะมีเนื้อเรื่องแบบนิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ ทั่วไป แต่จะนำตัวละครและเรื่องราวจากวรรณคดีหลายเรื่องมาผสมปนเปไว้ด้วยกัน แสดงถึงความรู้อันกว้างขวางด้านวรรณคดีของตัวคุณสุวรรณ ที่สามารถประมวลชื่อตัวละครสำคัญทั้งหลายมาไว้ในวรรณคดีเรื่องอุณรุทร้อยเรื่อง แม้จะดู “เลอะ” ไปบ้าง แต่ถือว่ามีสำนวน – สัมผัส ที่ลื่นไหลไม่ขัดเขิน ดังนี้
◉ เมื่อนั้น ท้าวบรมจักรกฤษณ์เป็นใหญ่
ได้ฟังคั่งแค้นแน่นใจ ดูดู๋เป็นได้อีมณฑา
ไปรักใคร่ไอ้เงาะมันเหมาะเหลือ จะสับเชือดเลือดเนื้อให้สังขาร์
เหตุไฉนไยทำอหังการ์ มาลักองค์บุษบาพาไป ฯ
เห็นดังนี้ อาจจะต้องมาวิเคราะห์ข้อกล่าวหาเรื่อง “เสียจริต” ของคุณสุวรรณกันอีกครั้ง สามารถกล่าวได้ว่า อาการข้างต้นไม่ได้แสดงออกอย่างเปิดเผย แบบคนควบคุมสติไม่ได้แต่ประการใด แต่ถูกอนุมานจากอาการฟุ้งในงานกลอน หรือวิธีสรรคำมาประพันธ์แล้วนำเสนอทั้งสิ้น
สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เคยนิพนธ์เรื่องราวของคุณสุวรรณไว้เช่นกัน ในฐานะที่พระองค์เป็นสภานายกหอสมุดวชิรญาณ และผู้นำการจัดพิมพ์บทละครของคุณสุวรรณ มีข้อความตอนหนึ่งระบุว่า
“ผู้ที่ยังไม่ทราบเค้ามูลเรื่องบทละครของคุณสุวรรณในชั้นนี้เห็นมีมากด้วยกัน ถ้าไม่อธิบายให้ทราบน่าจะเป็นการแปลกประหลาดที่หอพระสมุดเอาหนังสือเช่นนี้มาพิมพ์ เพราะที่แท้เป็นบทบ้าแต่งมิใช่เป็นบทละครอย่างปกติ คุณสุวรรณมีชื่อเสียงโด่งดังเมื่อรัชกาลที่ 4 เหตุด้วยเสียจริต แต่ไม่คลั่งไคล้อันใด เป็นแต่ฟุ้งไปในกระบวนการแต่งกลอน”
มีเรื่องเล่าว่า เมื่อครั้งคุณสุวรรณพำนักอยู่ที่เรือนนอก หากใครแวะเวียนไปหา แล้วร้องขอฟังบทละครที่ท่านแต่ง ท่านสามารถเล่าเรื่องพระมะเหลเถไถและอุณรุทร้อยเรื่องให้ฟังได้อย่างแม่นยำ ผู้ได้สดับฟังก็พากันชอบใจและเอาส่วนที่จดจำได้มาเล่าต่อ เป็นเหตุให้บทละครและชื่อเสียงของคุณสุวรรณแพร่กระจายไปทั่วพระนคร
มีการตั้งข้อสังเกตว่า งานประพันธ์ต่าง ๆ ของคุณสุวรรณที่ใช้คำเป็นภาษาบ้าง ไม่เป็นภาษาบ้าง หรือแม้แต่การใช้คำผวนที่ส่อไปในทางสัปดนลามกนั้น เป็นไปเพื่อการ “เสียดสี” งานของกวีเกิดขึ้นใหม่จำนวนมากในยุคนั้น คือ ในสมัยรัชกาลที่ 3 เนื่องจากการให้ความสำคัญต่องานกวีนิพนธ์ลดลงจากสมัยรัชกาลที่ 2 อย่างมาก กวีจำนวนมากจึงต้องออกจากราชสำนักไปพึ่งพิงเจ้านาย หรือใช้ความสามารถด้านการประพันธ์หาเลี้ยงชีพ วิธีการประพันธ์แบบจารีตดั้งเดิมที่เคยถูกจำกัดไว้ภายในราชสำนักจึงค่อย ๆ แปรสภาพเป็นกวีแบบชาวบ้าน
เชื่อได้ว่า คุณสุวรรณคงมีโอกาสได้ศึกษางานของ “สุนทรภู่” เช่นกัน งานของท่านจึงเสียดสีกลุ่มงานที่เกิดจากกวีชาวบ้านเหล่านั้น โดยสามารถสรรคำมาใส่เพื่อให้เกิดสัมผัสภายในวรรค คำที่นำมาใช้ก็มิได้มีความหมายหรือความเหมาะสมไปเสียทั้งหมด แต่ก่อให้เกิดสุนทรียภาพไปถึงผู้อ่านได้
คุณสุวรรณจึงต้องมีความเชื่อมั่นหรือ “มั่นใจในตนเอง” สูง เป็นรากฐานเดิม จึงสามารถสร้างสรรค์งานสวนกระแสและตรงข้ามสภาพแวดล้อม ณ ขณะนั้นออกมาได้ และแน่นอนว่าต้องมี “อารมณ์ขัน” อยู่ด้วยไม่น้อย
คุณสุวรรณถึงแก่กรรมขณะอายุ 67 ปี เมื่อวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2418
อ่านเพิ่มเติม :
- “พระมะเหลเถไถ” ไม่เหลวไหลอย่างที่คิด รู้จักงานกวีเชิงเสียดสี
- “พระเอ็ดยง” วรรณกรรมคำผวนที่ “ชกต่ำกว่าเข็มขัด” ชนิดอ่านไประแวงไป
อ้างอิง :
วันเพ็ญ เซ็นตระกูล, นามานุกรมวรรณคดีไทย (สืบค้นเมื่อวันที่ 20 เมษายน 2566) : “คุณสุวรรณ”. <https://www.sac.or.th/databases/thailitdir/cre_det.php?cr_id=183>
พระมหามนตรี (ทรัพย์), หอสมุดแห่งชาติ กาญจนาภิเษก สงขลา (สืบค้นเมื่อวันที่ 20 เมษายน 2566) : “บทละคร เรื่อง พระมะเหลเถไถ – อุณรุทร้อยเรื่อง ระเด่นลันได”. (หนังสืออิเล็กทรอนิกส์/Online PDF)
พร่างพนานต์ ช่วงพิทักษ์, www.silpa-mag.com (13 มิถุนายน 2561) : “ ‘พระมะเหลเถไถ’ ไม่เหลวไหลอย่างที่คิด รู้จักงานกวีเชิงเสียดสี”. <https://www.silpa-mag.com/culture/article_17721>
ยุพิน ธชาศรี, ปริญญานิพนธ์การศึกษามหาบัณฑิต วิทยาลัยการศึกษา (สืบค้นเมื่อวันที่ 20 เมษายน 2566) : “วิเคราะห์วรรณกรรมของคุณสุวรรณ” (2517). (Online PDF)
เอกสารประกอบงาน สโมสรศิลปวัฒนธรรมเสวนา “วรรณคดีจี้เส้น กรุงรัตนโกสินทร์” (วันที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2560) โดยกองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม.
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 21 เมษายน 2566
