| ผู้เขียน | วิภา จิรภาไพศาล |
|---|---|
| เผยแพร่ |
เช้ามืดเห็นอาม่าข้างบ้านลุกขึ้นมาไหว้?, สายหน่อยเห็นที่บ้านตั้งอาหารเต็มโต๊ะไหว้?, บ่ายๆ เห็นร้านค้าข้างทางเอาเสื่อมาปูวางของไหว้? ที่หน้าร้านบ้าง นอกร้านริมทางบ้าง, ดึกๆ ยังตั้งโต๊ะตัวเล็กไหว้?
บรรยากาศตรุษจีนแบบนี้ ท่านทั้งที่เป็นลูกหลานจีน, มีญาติ มีคนรู้จักเป็นจีน หรือแม้ไม่ได้เกี่ยวข้องกับคนจีนเลย ก็คงเคยเห็นกันมาบ้าง
คนจีนในไทยไหว้ใคร? ในเทศกาลตรุษจีน
อาจารย์ถาวร สิกขโกศล เคยอธิบายเรื่องนี้ไว้ในนิตยสาร “ศิลปวัฒนธรรม” หลายฉบับ ก่อนจะพิมพ์รวมเล่มเป็นหนังสือชื่อ “เทศกาลจีนและการเซ่นไหว้” (สนพ. มติชน, มีนาคม 2557) พอสรุปได้ว่า
การไหว้ตรุษจีนในไทยแต่เดิมไหว้ 3 เวลา คือ
ตอนเช้ามืด “ไหว้เจ้า-ไป๊เหล่าเอี๊ย” แต่จริงๆ ไม่ได้ไหว้แค่ “เจ้า” หากรวมเอาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่เคารพทั้งหลาย ตั้งแต่เจ้าจีนต่างๆ ในบ้าน, พระพุทธรูปบนหิ้งในบ้าน, ศาลพระภูมิในบ้าน, ศาลเจ้าประจำชุมชน (เช่น ศาลเจ้าพ่อเจ้าแม่ในตลาด, พระภูมิหน้าหมู่บ้าน) ฯลฯ ไหว้หมด ส่วนของที่ไหว้ส่วนใหญ่ คือ ขนมประจำเทศกาล, ผลไม้, น้ำชา, เป็ดไก่ ฯลฯ
สายมาหน่อย “ไหว้บรรพบุรุษที่เสียไปแล้ว-ไป๊กงม่า” ไป๊กงม่า แปลว่า ไหว้ปู่ย่า แต่ตามธรรมเนียมไหว้ขึ้นไป 3 ชั่วคน (พ่อแม่, ปู่ย่า และปู่ทวดย่าทวด) ของประมุขของบ้าน โดยตั้งโต๊ะไหว้ในบ้าน ของที่ไหว้มี ข้าวสวย, กับข้าวหลายชนิด, เป็ดไก่ต้มทั้งตัว, ขนมประจำเทศกาล, ผลไม้, น้ำชาและเหล้า, เครื่องกระดาษ ฯลฯ ตามประเพณีปฏิบัติของแต่ละบ้าน
ตอนบ่าย “ไหว้ผีไม่มีญาติ-ไป๊ฮอเฮียตี๋” มักเอาเสื่อหรือผ้ายางปูที่พื้นนอกชายคาบ้านหรือร้านค้า ของไหว้คล้ายๆ กับไหว้บรรพรุษที่เสียไปแล้ว แต่มักจะมีปริมาณมากกว่า เช่น ผัดหมี่ไหว้บรรพบุรุษใส่จาน ไหว้ผีไม่มีญาติอาจใส่ถาด ถ้าเป็นแกงจืดก็ใส่มาเป็นหม้อ ฯลฯ เพราะถือว่าไหว้คนจำนวนมาก
ช่วงประมาณ 10 กว่าปี เมืองไทยเกิดฮิตไหว้ “เทพแห่งทรัพย์ (ไฉ่ซิ้ง)”
ตอนดึกๆ ประมาณ 5 ทุ่ม-เที่ยงคืน จึงตั้งโต๊ะไหว้เทพแห่งทรัพย์สิน เพิ่มเข้ามาอีกรายการ
ตรุษจีนเมืองจีนเขาไหว้เยอะขนาดนี้ไหม?
คงตอบยาก เพราะหลังจากเปลี่ยนการปกครองเป็นระบอบคอมมิวนิสต์ และการปฏิวัติวัฒนธรรม วิถีชีวิตและคติความเชื่อจีนเปลี่ยนไปเยอะมาก นอกจากนี้แต่ละชุมชน แต่ละครอบครัวก็มีความเชื่อส่วนบุคคลอีกต่างหาก
แต่ที่เมืองจีนแทบจะไม่มีใครไหว้ “ไหว้ผีไม่มีญาติ” ที่เรียกว่า “ไป๊ฮอเฮียตี๋”
ฮอเฮียตี๋ (好兄弟) แปลว่า “พี่น้องที่ดี” แต่ในความจริงส่วนใหญ่แล้วไม่ใช่พี่น้องกัน ไม่มีเกี่ยวพันกันทางสายเลือด เป็นเพียงการเรียกอย่างเกียรติเท่านั้น
เมื่อไม่ใช่ญาติพี่น้องจึงไม่ไหว้ในบ้าน ส่วนใหญ่จึงมักจัดไหว้ที่นอกชายคาบ้าน ส่วนใหญ่ใช้เสื่อปูกับพื้นวางของเซ่นไหว้ แต่ก็มีบ้างที่สถานที่ไม่อำนวยต้องจัดไหว้ในพื้นที่บ้านก็มี และเวลาไหว้จะปักธูปไว้ตามอาหารแต่ละจานจนครบ
การไหว้ผีไม่มีญาติ หรือ “ไป๊ฮอเฮียตี๋” เป็นขนบที่เกิดจากชาวจีนโพ้นทะเล “ผีไม่มีญาติ” ในที่นี้หมายเฉพาะเจาะจงถึง “คนจีนโพ้นทะเลที่เสียชีวิต” ไม่ใช่ผู้เสียชีวิตอื่นๆ ทั่วไป
เหตุที่คนจีนโพ้นทะเล มีธรรมเนียมการไหว้นี้ขึ้น เพราะว่าในอดีตการเดินทางสู่โพ้นทะเล มีความเสี่ยงสูง หลายคนเสียชีวิตระหว่างเดินทาง เมื่อถึงแผ่นดินปลายทาง “ซินตึ๊ง-จีนใหม่” ส่วนหนึ่งก็เสียชีวิตจากเหตุต่างๆ เช่น สภาพอากาศที่แตกต่างกับบ้านเกิด, อาหารที่ไม่คุ้นเคย, ถูกหลอกให้ใช้แรงงานฟรี ฯลฯ
การเสียชีวิตอย่างโดดเดี่ยวในต่างแดน กลายเป็นวิญญาณเร่ร่อนไม่มีคนเซ่นไหว้ เพราะส่วนใหญ่ทางบ้านไม่ทราบข่าวว่าคนในครอบครัวได้จากไปแล้ว คงเป็นเรื่องสะเทือนใจสำหรับคนที่รอด จึงมีธรรมเนียมการไหว้นี้ขึ้น
เช่นนี้ การไหว้ผีไม่มีญาติ-ไป๊ฮอเฮียตี่ จึงไม่ค่อยพบในเมืองจีน เมืองไทยปัจจุบันก็ไม่ค่อยมีคนไหว้แล้ว ส่วนหนึ่งว่าคนจีนโพ้นทะเลเหล่านั้นไปเกิดหมดแล้ว ส่วนหนึ่งเห็นว่าเป็นความสิ้นเปลืองและยุ่งยาก
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 19 มกราคม 2566
