ขนมจ้าง ในสารทเดือน 5 ที่เกี่ยวกับวีรกรรมรักชาติ และนิทานพื้นบ้าน “นางพญางูขาว”

ขนมจ้าง หรือ ขนมบ๊ะจ่าง วันสารทขนมจ้าง
ขนมจ้าง หรือขนมบ๊ะจ่าง (ภาพประกอบจาก วิภา จิรภาไพศาล)

“วันสารทขนมจ้าง” (หรือบ๊ะจ่าง) กับ “วันไหว้จันทร์” มีตำนานที่เหมือนกันก็ 2-3 ประการ 1. ขนมในเทศกาลทั้งสอง (ขนมจ้าง-ขนมไหว้พระจันทร์) เป็นที่รู้จักและชื่นชอบของคนจำนวนมากกว่าเทศกาล 2. เทศกาลทั้งสองมีเรื่องราวของสำนึกรักบ้านเมือง 3. ขนมประจำเทศกาลเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์บ้านเมือง

อย่างที่หลายท่านเคยได้ฟังกันมา “ขนมไหว้พระจันทร์” เป็นเครื่องมือที่คนจีนใช้ส่งข้อความนัดหมายต่อสู้กับมองโกล  ส่วน ขนมจ้าง (เรียกเพี้ยนมาจาก “บ๊ะจ่าง” ในภาษาแต้จิ๋ว) ก็ห่ออย่างมิดชิดแน่นหนา(ให้รอดจากการกินของปู, ปลา, เต่า ฯลฯ) โยนลงน้ำเป็นเครื่องเซ่นไหว้ “ชีว์หยวน” ราชนิกุลแคว้นฉู่ผู้จงรักภักดีต่อบ้านเมือง ซึ่งโดดน้ำตายในวัน 5 ค่ำ เดือน 5 (ตามปฏิทินจันทรคติของจีน)

นั่นคือเรื่องราวที่กล่าวถึงกันมาอย่างกว้างขวาง

หากใน “สารทขนมจ้าง” ที่ยังมีอีกประเด็นไม่ค่อยพูดถึงนัก คือ ความเชื่อมโยงกับ 1 ใน 4 นิทานพื้นบ้านชื่อดังของจีน  “นางพญางูขาว” นิทานเรื่องนี้ทำเป็นภาพยนตร์ออกมาหลายเวอร์ชั่น

ประเด็นนี้อาจารย์ถาวร สิกขโกศล เคยเขียนไว้ใน “เทศกาลจีนและการเซ่นไหว้” (สำนักพิมพ์มติชน, มีนาคม 2557) ใครสนใจสามารถหาอ่านเพิ่มเติมได้

เรื่องย่อๆ นั้นมีอยู่ว่า นางพญางูขาว และนางงูเขียวลูกสมุนที่บำเพ็ญเพียรมาหลายร้อยปี จนสามารถกลายร่างเป็นมนุษย์ ได้เกิดพบรักกับ บัณฑิตหนุ่มและอยู่กินเป็นสามีภรรยากัน  โดยที่ชายหนุ่มไม่รู้ว่าภรรยาเป็นปีศาจงู  แต่ความลับก็มาแตกเอาประมาณช่วงสารทขนมจ้างนี่แหละ

เพราะสารทขนมจ้างตรงกับวัน 5 ค่ำ เดือน 5 (ตามปฏิทินจันทรคติจีน) ซึ่งเป็นฤดูร้อนของจีน  อากาศร้อนจัด ฝนไม่ค่อยมี งูและสัตว์เลื้อยคลานที่เป็นอันตราย เช่น แมงป่อง, ตะขาบ ฯลฯ มักออกมาเพ่นพ่านกัดสัตว์และคนไปทั่ว นอกจากนี้อากาศที่ร้อนทำให้เชื้อโรคเติบโตไว้ เกิดโรคระบาดง่าย

คนจีนก็หาทางแก้ไขหลายๆ แบบ หนึ่งในจำนวนนั้นคือ “เหล้าสงหวง”

สงหวง (雄黄) เป็นแร่ชนิดหนึ่งประกอบด้วยกำมะถันและสารหนู สูตรทางเคมีคือ As2s2  คนไทยรู้จักในชื่อว่า “หรดาลแดง” สงหวงมีพิษ และฤทธิ์ขับเสมหะ ถอนพิษงู, แมลงต่างๆ ได้ดี เมื่อเทศกาลสารขนมจ้างที่มีสัตว์ชุกชุม คนจีนจึงสงหวงมาบดเป็นผงผสมเหล้าขาวตากแดด ทำเป็น “เหล้าสงหวง”

เหล้าสงหวงจึงเป็นเหล้าประจำเทศกาลสารทขนมจ้าง ที่นอกจากจะใช้ดื่ม (เล็กน้อย)สำหรับผู้ใหญ่แล้ว สำหรับเด็กก็ใช้เหล้าสงหวงทาจมูก, หน้าผาก ต้นคอ เพื่อข่มสิ่งชั่วร้าย (สันนิษฐานว่า กลิ่นของเหล้าและสงหวงทำให้สัตว์ไม่เข้าใกล้เพราะเหม็น) ทั้งยังใช้ปะพรมลานบ้าน, กำแพง, ประตู, หน้าต่าง, ห้องนอน เพื่อฆ่าเชื้อโรค, ไล่งู, แมลงและสัตว์มีพิษ

คาดว่า นางพญางูขาวรู้เรื่องนี้อยู่เต็มอก ช่วงสารทขนมจ้างเธอจึงเก็บตัวอยู่แต่บ้าน ทว่าชายหนุ่มคนรักเกิดเอาเหล้าสงหวงมาคะยั้นคะยอให้ดื่มด้วย เธอก็พลาดไปดื่มได้อย่างไรไม่ทราบ ผลก็คือเมาหลับไปด้วยกันทั้งคู่ เมื่อชายหนุ่มตื่นขึ้นมาก็ตกใจสิ ภรรยากลายร่างเป็นงูเสียแล้ว

สรุปความได้ว่า วันสารทขนมจ้าง นอกจากจะมีที่เรื่องราวข้องวีรกรรมสำนึกรักชาติตามแบบจีนแล้ว ยังเกี่ยวข้องกับธรรมชาติและฤดูกาล รวมทั้งนิทานพื้นบ้าน นับว่าเป็นเทศกาลที่มนุษย์ปรุงแต่งได้ครบรส

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 7 มิถุนายน 2562