สารทขนมบ๊ะจ่าง “นางพญางูขาว”ในนิทานแพ้อะไร? จนต้องแสดงร่างเดิมที่เป็นงู

“วันสารทขนมบ๊ะจ่าง” กับ “วันไหว้จันทร์” มีตำนานที่เหมือนกันก็ 2-3 ประการ 1.ขนมในเทศกาลทั้งสอง (บ๊ะจ่าง-ขนมไหว้พระจันทร์)เป็นที่รู้จักและชื่นชอบของคนจำนวนมากกว่าเทศกาล 2.เทศกาลทั้งสองมีเรื่องราวของสำนึกรักบ้านเมือง 3. ขนมประจำเทศกาลเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์บ้านเมือง

อย่างที่หลายท่านเคยได้ฟังกันมา “ขนมไหว้พระจันทร์” เป็นเครื่องมือที่คนจีนใช้ส่งข้อความนัดหมายต่อสู้กับมองโกล  ส่วน “บ๊ะจ่าง” ก็ห่ออย่างมิดชิดแน่นหนา(ให้รอดจาการกินของปู, ปลา, เต่า ฯลฯ) โยนลงน้ำเป็นเครื่องเซ่นไหว้ “ชีว์หยวน” ราชนิกุลแคว้นฉู่ผู้จงรักภักดีต่อบ้านเมือง ซึ่งโดดน้ำตายในวัน 5 ค่ำ เดือน 5 (ตามปฏิทินจันทรคติของจีน)

นั่นคือเรื่องราวที่กล่าวถึงกันมาอย่างกว้างขวาง

หากใน “สารทขนมบ๊ะจ่าง” ที่ยังมีอีกประเด็นไม่ค่อยพูดถึงนัก คือ ความเชื่อมโยงกับ 1 ใน 4 นิทานพื้นบ้านชื่อดังของจีน  “นางพญางูขาว” นิทานเรื่องนี้ทำเป็นภาพยนตร์ออกมาหลายเวอร์ชั่น

ประเด็นนี้อาจารย์ถาวร สิกขโกศล เคยเขียนไว้ใน “เทศกาลจีนและการเซ่นไหว้” (สำนักพิมพ์มติชน, มีนาคม 2557) ใครสนใจสามารถหาอ่านเพิ่มเติมได้

เรื่องย่อๆ นั้นมีอยู่ว่า นางพญางูขาว และนางงูเขียวลูกสมุนที่บำเพ็ญเพียรมาหลายร้อยปี จนสามารถกลายร่างเป็นมนุษย์ ได้เกิดพบรักกับ บัณฑิตหนุ่มและอยู่กินเป็นสามีภรรยากัน  โดยที่ชายหนุ่มไม่รู้ว่าภรรยาเป็นปีศาจงู  แต่ความลับก็มาแตกเอาประมาณช่วงสารทขนมบ๊ะจ่างนี่แหละ

เพราะสารทขนมบ๊ะจ่างตรงกับวัน 5 ค่ำ เดือน 5 (ตามปฏิทินจันทคติจีน) ซึ่งเป็นฤดูร้อนของจีน  อากาศร้อนจัด ฝนไม่ค่อยมี งูและสัตว์เลื้อยคลานที่เป็นอันตราย เช่น แมงป่อง, ตะขาบ ฯลฯ มักออกมาเพ่นพ่านกัดสัตว์และคนไปทั่ว นอกจากนี้อากาศที่ร้อนทำให้เชื้อโรคเติบโตไว้ เกิดโรคระบาดง่าย

คนจีนก็หาทางแก้ไขหลายๆ แบบ หนึ่งในจำนวนนั้นคือ “เหล้าสงหวง”

สงหวง (雄黄) เป็นแร่ชนิดหนึ่งประกอบด้วยกำมะถันและสารหนู สูตรทางเคมีคือ As₂s₂  คนไทยรู้จักในชื่อว่า “หรดาลแดง” สงหวงมีพิษ และฤทธิ์ขับเสมหะ ถอนพิษงู, แมลงต่างๆ ได้ดี เมื่อเทศกาลสารขนมจ้างที่มีสัตว์ชุกชุม คนจีนจึงสงหวงมาบดเป็นผงผสมเหล้าขาวตากแดด ทำเป็น “เหล้าสงหวง”

เหล้าสงหวงจึงเป็นเหล้าประจำเทศกาลสารทขนมจ้าง ที่นอกจากจะใช้ดื่ม (เล็กน้อย)สำหรับผู้ใหญ่แล้ว สำหรับเด็กก็ใช้เหล้าสงหวงทาจมูก, หน้าผาก ต้นคอ เพื่อข่มสิ่งชั่วร้าย (สันนิษฐานว่า กลิ่นของเหล้าและสงหวงทำให้สัตว์ไม่เข้าใกล้เพราะเหม็น) ทั้งยังใช้ปะพรมลานบ้าน, กำแพง, ประตู, หน้าต่าง, ห้องนอน เพื่อฆ่าเชื้อโรค, ไล่งู, แมลงและสัตว์มีพิษ

คาดว่า นางพญางูขาวรู้เรื่องนี้อยู่เต็มอก ช่วงสารทขนมบ๊ะจ่างเธอจึงเก็บตัวอยู่แต่บ้าน ทว่าชายหนุ่มคนรักเกิดเอาเหล้าสงหวงมาให้คะยั้นคะยอให้ดื่มด้วย เธอก็พลาดไปดื่มได้อย่างไรไม่ทราบ ผลก็คือเมาหลับไปด้วยกันทั้งคู่ เมื่อชายหนุ่มตื่นขึ้นมาก็ตกใจสิ ภรรยากลายร่างเป็นงูเสียแล้ว

สรุปความได้ว่า สารทขนมบ๊ะจ่างนอกจากจะมีที่เรื่องราวข้องวีรกรรมสำนึกรักชาติตามแบบจีนแล้ว ยังเกี่ยวข้องกับธรรมชาติและฤดูกาล รวมทั้งนิทาสนพื้นบ้าน นับว่าเป็นเทศกาลที่มนุษย์ปรุงแต่งได้ครบรส