เมื่อพูดถึงการ “เซ่นไหว้บรรพบุรุษ” ที่ล่วงลับไปแล้วของคนจีน คนส่วนใหญ่มักนึกถึง “วันเช็งเม้ง” ซึ่งจะเป็นวันที่ 4 หรือ 5 ของเดือนเมษายน แต่ในทางปฏิบัติทำไมหลายคนหลายบ้านเริ่มไหว้บรรพบุรุษก่อนหน้านั้นประมาณ 2 สัปดาห์ และอีกหลายบ้านก็ไปไหว้หลังจากนั้นก็มี

เพราะกลัวรถติดงั้นหรือ จึงรีบไหว้เสียก่อน แล้วยังไม่ถึง “เช็งเม้ง” เลยไหว้ได้อย่างไร

วันชุงฮุง-วันเช็งเม้ง

การ “เซ่นไหว้บรรพบุรุษ” ที่ล่วงลับของลูกหลานจีน จริงๆ แล้วเริ่มไหว้กันได้ตั้งแต่วันชุงฮุง (วันที่ 20-21 มีนาคม)-วันเช็งเม้ง (วันที่ 4-6 เมษายน) ชุงฮุงและเช็งเม้ง เป็น 1 ใน 24 ปักษ์ย่อยที่แบ่งตามฤดูกาล ซึ่งแต่ละปักษ์มีช่วงเวลา 14-16 วัน เป็นการแบ่งตามการโคจรรอบดวงอาทิตย์ของโลก เพื่อจัดทำขึ้น “ปฏิทินเกษตร” สำหรับใช้เป็นคู่การทำนา ปฏิทินดังกล่าวใช้ทั้งจันทรคติและสุริยคติควบกัน ซึ่งขออธิบายแต่ส่วนปักษ์ชุงฮุงและเช็งเม้งเท่านั้น

ชุงฮุง เป็นปักษ์ที่ 4 แปลว่า กึ่งฤดูใบไม้ผลิ โลกโคจรมาถึงจุด 0 องศา ตรงกับวันที่ 20 หรือ 21 มีนาคม อากาศหายหนาว เย็นสบาย วันนี้กลางคืนกลางวันจะยาวเท่ากัน และหลังจากวันนี้ไปช่วงเวลากลางวันก็จะยาวขึ้น ส่วน เช็งเม้ง เป็นปักษ์ที่ 5 แปลว่าแจ่มใส สดชื่น เย็นสบาย (ตามสภาพอากาศในประเทศจีน แต่เมืองไทยร้อนสุดๆ) โลกโคจรมาถึงจุด 15 องศา วันที่ 4-6 เมษายน แต่ส่วนมากจะตรงกับวันที่ 5 เมษายน

ไหว้บรรพบุรุษ

นอกจากนี้ยังมีบางครอบครัวที่ไปเซ่นไหว้บรรพบุรุษในวันที่ 3 เดือน 3 ตามปฏิทินทางจันทรคติของจีน ที่เรียกกันทั่วไปว่า “กู่เช็งเม้ง-เช็งเม้งเก่า” ซึ่งที่จริงคือ “เทศกาลซ่างสื้อ” อันเป็นต้นเค้าของเทศกาลเช็งเม้ง

จากวรรณกรรมในอดีตและบันทึกเก่า พอสรุปได้ว่า เทศกาลชุงฮุงน่าจะเริ่มมีแต่สมัยราชวงศ์โจว (503 ปีก่อนพุทธศักราช-พ.ศ. 322) เทศกาลซ่างสื้อมีในยุคชุนชิว (227 ปีก่อนพุทธศักราช-พ.ศ. 67) ส่วนเช็งเม้งเพิ่งเกิดในราชวงศ์ฮั่นตะวันออก (พ.ศ. 551-763)

ในสมัยโบราณในทั้ง 3 เทศกาลนี้ ราชสำนักและประชาชนมีพิธีบวงสรวงเซ่นไหว้อื่นด้วย ในที่นี้ขอละไว้ ด้วยเป็นเรื่องค่อนข้างไกลตัว และมีรายละเอียดมาก แต่ทั้ง 3 เทศกาล มีกิจกรรมหนึ่งที่เหมือนกันคือ “การเซ่นไหว้บรรพบุรุษ” ที่ยังคงสืบทอดจนถึงปัจจุบัน

การไปเซ่นไหว้บรรพบุรุษในเทศกาลนี้มักไปไหว้ที่หลุมศพของท่านตามสุสานต่างๆ ด้วยอาหารคาวหวาน ผลไม้ และเครื่องกระดาษ ฯลฯ แต่บางบ้านที่ผู้ตายท่านสั่งไว้ให้ฌาปนกิจแล้ว ตั้งป้ายชื่อท่านไว้ที่สื่อตึ๊ง (สมาคมตระกูลแซ่ของท่าน), วัดจีน, โรงเจ ฯลฯ ก็ไปสถานที่นั้นๆ แทน หรือแม้ในสถานการณ์การระบาดของโควิด-19 ในปี 2563 ที่ผ่านมาถึงปัจจุบัน หลายท่านก็ปรับเปลี่ยนด้วยการไหว้ที่บ้านแทนเพื่อความปลอดภัยก็เป็นอีกวิธีที่ดี

สำหรับปี 2568 นี้ วันชุงฮุงตรงกับวันที่ 20 มีนาคม, วันเช็งเม้งตรงกับวันที่ 5 เมษายน และกู่เช็งเม้งตรงกับวันที่ 3 มีนาคม การไปไหว้บรรพบุรุษที่สุสานจึงมีก่อนและหลังเช็งเม้ง และมีอีกหลายบ้านที่ไปไหว้ก่อนและหลังที่จะถึงช่วงเวลาดังกล่าว ตามเหตุปัจจัยของแต่ละครอบครัว

อ่านเพิ่มเติม :

• ทำไมกำหนดให้ไหว้เช็งเม้งเดือนเมษา เดือนหนึ่งที่อากาศร้อนตับแตก
• เช็งเม้ง ไหว้บรรพบุรุษผิดตัว ไม่ใช่แค่ปัญหาภาษาจีน แต่เป็นเพราะอะไร?

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

ถาวร สิกขโกศล. เทศกาลจีนและการเซ่นไหว้, สำนักพิมพ์มติชน มีนาคม 2557

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 21 มีนาคม 2562 และปรับปรุงครั้งล่าสุดเมื่อ 18 มีนาคม 2568