ประเพณีการรัดเท้า : ประเพณีแห่งความเจ็บปวด

ลักษณะ เท้า ผู้หญิง จีน ถูก รัดเท้า การรัดเท้า
ลักษณะเท้าของหญิงจีนที่ถูกรัดให้เล็ก (ภาพโดย Jo Farrell จากเว็บไซต์ https://www.huffingtonpost.com/2014/06/13/photographs-last-chinese-footbinders_n_5489925.html)

ช่วงหนึ่งของประวัติศาสตร์จีน มีประเพณีสำคัญอย่างหนึ่งคือ “การรัดเท้า” โดยนิยมให้สตรีรัดเท้าให้เล็กลง บ่งบอกถึงเท้าตระกูลผู้ดี เท้าคนชั้นสูง บ่งบอกถึงฐานะครอบครัว

การรัดเท้า เป็นช่วงหนึ่งของประวัติศาสตร์ที่ทุกข์ทรมานสำหรับสตรีจำนวนมาก อย่างไรก็ตาม แง่หนึ่งก็สะท้อนค่านิยมและวัฒนธรรมของสังคมจีนในอดีต ซึ่งผู้ที่สนใจศึกษาและเก็บเรื่องราวการรัดเท้าของผู้หญิงจีนโบราณไว้คือ นายโค ฉีเซิน ศัลยแพทย์ชาวจีนไต้หวัน

นายโคได้เก็บหนังสือประวัติศาสตร์ว่าด้วยประเพณีรัดเท้า และสิ่งอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการรัดเท้าไว้จำนวน 3,000 ชิ้น และยังมีรองเท้าโบราณของหญิงรัดเท้าไว้มากกว่า 1,000 คู่ ของมีค่าดังกล่าวเคยจัดแสดงเมื่อหลายปีก่อนที่กรุงไทเป เมืองหลวงไต้หวัน ได้รับความสนใจจากทั้งชาวจีนเองและฝรั่งตะวันตก

ในประวัติศาสตร์จีนระบุไว้ว่า ผู้หญิงคนแรกที่รัดเท้าตนเองคือ ข้าราชบริพารในราชสำนักชื่อ หยาว หนิง ในสมัยปลายราชวงศ์ถัง และขยายไปยังชนชั้นสูง สตรีจีนนิยมรัดเท้ามาตั้งแต่นั้นร่วมนับพันปี เป็นปรากฏการณ์ชิ้นสำคัญในประวัติศาสตร์จีนและโลกก็ว่าได้

หญิงชาวจีนยูนนานใส่รองเท้าถักสีเหลืองขนาดเล็ก (ภาพจากเว็บไซต์ https://edition.cnn.com/2017/05/21/health/china-foot-binding-new-theory/index.html)

นางหลิน เว่ย หง อาจารย์สอนประวัติศาสตร์ในมหาวิทยาลัยแห่งชาติไต้หวัน กล่าวว่า “การรัดเท้าที่หญิงจีนนิยมทำกันปรากฏช่วง ค.ศ. 960-1279 หรือช่วงราชวงศ์ซ่ง” ขณะเดียวกันนักประวัติศาสตร์บางคนสันนิษฐานว่า ได้รับความนิยมมากที่สุดในทุกชนชั้นวรรณะ แม้กระทั่งหญิงแพศยาในสมัยราชวงศ์หมิง (ค.ศ. 1368-1644) และแพร่หลายทั่วไปในบรรดาหญิงเผ่าฮั่น ในแมนจูภายใต้การปกครองของราชวงศ์ฉิง (ค.ศ. 1644-1911)

การรัดเท้า ยิ่งอายุน้อยยิ่งทำง่าย เพราะกระดูกยังอ่อน แต่เด็กที่ถูกรัดเท้าตั้งแต่อายุยังน้อยนั้น เมื่อแก่ลงมักเดินไม่ค่อยได้ เด็กอายุระหว่าง 4-8 ขวบ เป็นช่วงเวลาที่เหมาะสมที่สุดในการเริ่มรัดเท้า เนื่องจากหลังจากอายุ 10 ขวบ เท้าเด็กจะขยายตัวอย่างรวดเร็ว

นับตั้งแต่เริ่มรัดเท้า เด็กจะเจ็บปวดเป็นเวลา 4-5 ปี กว่าจะเข้าที่เข้าทาง เป็นช่วงชีวิตที่เจ็บปวดมากที่สุดของเด็กหญิงที่ถูกบังคับให้รัดเท้า ไม่เพียงจบลงแค่นี้ เธอเหล่านี้ต้องมัดไว้ตลอดเวลา เพื่อไม่ให้เท้าขยายขึ้นมา ผ้าที่มัดเท้าไว้แก้ได้ก็เมื่อล้างเท้าเท่านั้น ซึ่งในการล้างเท้าแต่ละครั้งต้องใช้เวลาเป็นชั่วโมง

ภาพเอ็กซเรย์เท้าที่ถูกรัดให้เล็กตามประเพณีการรัดเท้าชองจีนสมัยโบราณ (ภาพจากเว็บไซต์ http://www.visiontimes.com/2013/07/26/chinese-foot-binding-in-pictures-some-photos-are-graphic.html)

นางหลินเล่าว่า ในช่วงราชวงศ์ฉิง ผู้หญิงเท้าเล็กถือได้ว่าเป็นผู้หญิงที่สวยงาม เป็นผู้หญิงที่ชายจีนปรารถนาที่จะแต่งงาน ทำให้หญิงจำเป็นต้องรัดเท้าเพื่อให้ชายชาตรีมาสู่ขอ ถึงขนาดมีการพูดกันว่า “หญิงควรมีเท้าเบาบางเล็ก แหลม โค้ง หอม นุ่ม และที่สำคัญเท่าทั้ง 2 ข้างเท่ากัน” 

นายโคอธิบายว่า ประเพณีการรัดเท้า มีบทบาทอย่างมากในสถาปัตยกรรมจีน เช่น ในหลูกังตอนกลางของไต้หวัน มีทางเดินแคบสร้างไว้สำหรับหญิง ไม่เพียงแค่นี้ การรัดเท้า ให้หญิงมีเท้าที่เล็ก ยังเป็นสัญลักษณ์แห่งความสงบสุขของครอบครัว เข้ากับอุปนิสัยหญิงจีนโบราณที่มักจะชอบอยู่ในบ้าน ทั้งนี้หญิงเท้าเล็กอยู่ในบ้านตลอดเวลา ไม่สามารถไปหาชายคนอื่น เพราะเดินไปข้างนอกไม่เคยได้

การเดินของหญิงเท้าเล็กยังดึงดูดความสนใจของชายได้ เพราะเดินนุ่มนวล ทรงตัว สวยงาม เซ็กซี่ เป็นการเดินที่ปลุกใจอารมณ์กว่าหญิงปกติ ถึงช่วงปี ค.ศ. 1930 หญิงสาวในมณฑลชานซีมีการประกวดเท้าเล็ก โดยหญิงสาวจะนั่งโชว์เท้าบริเวณหน้าบ้าน จะมีกรรมการเดินมาตรวจผ่านบ้าน 

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่ 


หมายเหตุ : คัดเนื้อหาส่วนหนึ่งจากบทความ “ประเพณีรัดเท้าหญิงในจีน” เขียนโดย ธันวา ทิน ในศิลปวัฒนธรรม ฉบับกุมภาพันธ์ 2543


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 2 สิงหาคม 2561