| ผู้เขียน | สุทธาสินี จิตรกรรมไทย เจียจันทร์พงษ์ |
|---|---|
| เผยแพร่ |
ปกเกล้าปกกระหม่อม เป็นคำที่ใช้กราบบังคมทูลพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ มีความเชื่อมโยงกับความเชื่อในสังคมไทยคือเรื่อง “ขวัญ”
สุจิตต์ วงษ์เทศ อธิบายเรื่องขวัญไว้ในหนังสือ “ศาสนาผี” (สำนักพิมพ์มติชน) ตอนหนึ่งว่า
“ขวัญ” คือพลังชีวิตของคน มาจากความเชื่ออำนาจเหนือธรรมชาติว่ามีขวัญจึงมีชีวิต โดยพลังของสิ่งมีชีวิตเรียก ขวัญ ส่วนพลังของสิ่งไม่มีชีวิตเรียก ผี
ขวัญในภาษาไทย ได้จากคำจีนว่า “หวัน” ซึ่งมีใช้ในหลายเผ่าพันธุ์ แต่เรียกชื่อต่างกัน หวันมีความหมายหลายอย่าง เช่น ส่วนที่ไม่มีรูปร่าง จับต้องไม่ได้ มองไม่เห็น เคลื่อนไหวได้ มีลักษณะเป็นหน่วย มีหลายหน่วย แต่ละหน่วยสิงสู่อยู่กระจายตามส่วนต่างๆ ของคน สัตว์ พืช สิ่งของเครื่องมือเครื่องใช้ อาคารสถานที่ ฯลฯ
ขวัญของคน อยู่บนศีรษะตรงกลางกระหม่อม เรียกว่า จอมขวัญ (หรือขวัญกก) นอกจากนั้นยังมีเรียกตามชื่ออวัยวะ เช่น ขวัญหู ขวัญตา ขวัญใจ ขวัญมือ ขวัญแขน ขวัญขา ฯลฯ
ขวัญสัตว์ เช่น ขวัญวัว ขวัญควาย ฯลฯ
ขวัญสิ่งของเครื่องมือเครื่องใช้ เช่น ขวัญเกวียน ขวัญล้อเลื่อน ขวัญครก ขวัญสากตำข้าว ขวัญกระด้ง ขวัญกระบุงบุ้งกี๋ ฯลฯ
ขวัญอาคารสถานที่ อย่าง ขวัญลาน (นวดข้าว) ขวัญยุ้ง ขวัญเรือน ขวัญบ้าน ขวัญเมือง ฯลฯ
ขวัญมีลักษณะพิเศษคือมีชีวิตของตัวเอง แต่ก็อยู่เป็นส่วนหนึ่งของคนแต่ละคน ด้วยความเป็นตัวของตัวเองในระดับหนึ่ง ขวัญจึงอาจหนีไปจากคนได้ทุกเมื่อ หรือบางครั้งขวัญอาจหลงทาง หลงเพลินไปกับอะไรกลางทาง หลงหลับนอนกลางทาง ไม่มาอยู่กับเนื้อกับตัวเรา กลายเป็นสาเหตุหนึ่งของความเจ็บป่วย
เมื่อเป็นเช่นนั้นต้องจัดพิธีเรียกขวัญสู่ขวัญ ขวัญจึงต้องการการบำรุงเสมอ คนไตจึงมีพิธี “ป่าวขวัญ” เป็นการสวดบำรุงขวัญด้วยการพาขวัญไปเที่ยวแล้วพากลับอย่างเป็นระบบ แทนที่จะให้ไปเที่ยวกันเองแล้วหลงเพลินไม่กลับมา
ย้อนมาที่ขวัญที่เราคุ้นกันมากสุด น่าจะเป็นขวัญของคนคือ “จอมขวัญ” ซึ่งอยู่ตรงกลางกระหม่อม บริเวณโคนเส้นผมขึ้นชนกันเป็นวงเหมือนก้นหอย
เชื่อว่าจอมขวัญเป็นศูนย์รวมความมีชีวิตของคน ต้องดูแลรักษาไม่ให้ถูกกระทำรุนแรง เพราะถ้ากระทบกระเทือนจนขวัญเสีย ขวัญหาย ย่อมเป็นอันตรายถึงชีวิต เจ้าของขวัญล้มตายได้เลยทีเดียว
ด้วยเหตุนี้ คนทั้งหลายจึง “ถือหัว” หมายถึงยกย่องหวงแหนหัวเสมือนอวัยวะศักดิ์สิทธิ์สูงสุด เป็นตัวแทนของความมีชีวิต จึงไม่ให้คนอื่นล่วงล้ำหัว เช่น เล่นหัว ลูบหัว ตบหัว เขกหัว ข้ามหัว ฯลฯ
เมื่อเพ็ดทูลพระเจ้าแผ่นดินเพื่อขอความเป็นมงคลของชีวิต จึงต้องอ้างถึงขวัญเพื่อขอความมั่นคงด้วยถ้อยคำว่า “ปกเกล้าปกกระหม่อม” นั่นเอง
อ่านเพิ่มเติม :
- บวชนาค ต้องทำขวัญนาค : ประเพณีของ “นาค” อุษาคเนย์ ที่ไม่มีในอินเดีย-ลังกา
- “แรกนาขวัญ-นาตาแฮก” การสร้างขวัญและกําลังใจของเกษตรกร
อ้างอิง :
สุจิตต์ วงษ์เทศ. ศาสนาผี. กรุงเทพฯ: มติชน, 2568. สั่งซื้อหนังสือได้ที่นี่
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 17 เมษายน 2568
