พอล ลาฟาร์ก (Paul Lafrague) ผู้เป็นบุตรเขยเขียนเล่าว่า “เดี๋ยวๆ มาร์กซก็ไปนอนอ่านนวนิยายเล่นบนโซฟา บางทีก็อ่านสองหรือสามเรื่องพร้อมๆ กันไป โดยเวียนจากเล่มนี้ไปอ่านเล่มนั้น…นักเขียนสมัยใหม่ที่เขาสนใจมากที่สุดก็มี Paul de Kock, Charles Lever, Alexandre Dumas pere และ Walter Scott. …”

Alexandre Dumas ที่มีคำว่า pere (ผู้บิดา) ต่อท้ายนั้นก็คืออเล็กซองด์ร์ ดูมาส์ คนพ่อ (พ่อกับลูกนักเขียนคู่นี้ใช้ชื่อเหมือนกัน) ที่เขียนเรื่อง เคานต์มองเต คริสโต และ The Three Musketeers (หรือในชื่อไทยฉบับแปลสมบูรณ์ของอาจารย์วัลยา วิวัฒน์ศร ใช้ว่า “ดาร์ตาญังกับสามทหารเสือ”)

ผู้ที่สนใจเรื่องมาร์กซกับวรรณคดี ควรอ่านงานของ S.S. Prawer เรื่อง Karl Marx and World Literature อย่างยิ่ง หนังสือเล่มนี้เขียนและพิมพ์มาหลายปีแล้ว แต่ก็ยังน่าสนใจอยู่ ผู้เขียนได้รับรางวัล Isaac Deutscher Memorial Prize ในปี 1977

http://www.matichonbook.com/…/pre-order-les-trois-mousqueta…