มี “รามายณะ” ฉบับพระรามไม่ใช่นารายณ์อวตาร?

พระราม รามายณะ รามเกียรติ์ — (ภาพจาก Los Angeles County Museum of Art)

ผู้เขียน	กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม
เผยแพร่	วันอาทิตย์ที่ 17 มีนาคม พ.ศ.2567

รามายณะ หรือ “รามเกียรติ์” ฉบับอินเดียมีหลายฉบับหลายเวอร์ชันอย่างมาก และอาจมีมากถึงสามร้อยฉบับ อย่างไรก็ดี แกนของเรื่องราวทั้งหมดเกี่ยวพันกับ พระราม ทศกัณฐ์ หนุมาน ฯลฯ ซึ่งเป็นตัวละครเด่นของเรื่อง หรืออีกแง่คือ ล้วนบรรจบที่การรบระหว่างมนุษย์ ลิง และอสูร (ยักษ์) ทั้งสิ้น แม้บางฉบับจะไม่มีเหตุการณ์สำคัญ ๆ เช่น สีดาลุยไฟ พระลพ-พระกุศครองเมือง ฯลฯ

อันที่จริง ชาวบ้านในอินเดียจำนวนไม่น้อยไม่รู้จัก รามายณะ ฉบับมหาฤๅษีวาลมีกิ ซึ่งเป็นรามายณะเวอร์ชันที่โด่งดังและถูกนำเสนอมากที่สุด (ในระดับโลก) ปัจจัยสำคัญมาจากการเขียนด้วยภาษาสันสกฤตที่คนท้องถิ่นไม่เข้าใจและไม่สามารถอ่านออกเขียนได้ ชาวบ้านจากพื้นที่ต่าง ๆ ทั่วอินเดียจึงมีรามายณะฉบับนิทานพื้นบ้านของตนเอง เช่น รามจริตมานัส และรามาวตารัม ซึ่งเขียนด้วยภาษาอวธี (ฮินดูสายหนึ่ง) และภาษาทมิฬ ตามลำดับ

โดยเฉพาะฉบับ “รามาวตารัม” คมกฤช อุ่ยเต็กเค่ง อาจารย์ประจำภาควิชาปรัชญา คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร ตั้งข้อสังเกตว่า “น่าจะเป็นที่มา (ส่วนหนึ่ง) ของ ‘รามเกียรติ์’ ของเรา” เพราะตัวละครจำนวนหนึ่งที่ไม่ปรากฏในฉบับฤๅษีวาลมีกิ เช่น ไมยราพณ์ มูลพลัม กลายเป็นว่าเรามีร่วมกันกับฉบับรามาวตารัมเสียอย่างนั้น…

เสฐียรโกเศศ (พระยาอนุมานราชธน) เคยกล่าวไว้ในหนังสือ อุปกรณ์รามเกียรติ์ ว่า นักวิชาการตะวันตกมั่นใจทีเดียวว่าตำนานพระรามเคยเป็นนิทานชาวบ้านมาก่อน โดย “ราก” ของเรื่องราวทั้งหมดเริ่มต้นใน “คัมภีร์ฤคเวท” อันเก่าแก่ของฮินดู

ที่สำคัญ “พระราม” ในรามายณะฉบับพระเวท คือ “พระอินทร์” เทพแห่งฝน มิใช่อวตารขององค์พระวิษณุหรือพระนารายณ์อย่างที่เห็นในรามเกียรติ์ฉบับบ้านเรา

คัมภีร์พระเวทเผยความสอดคล้องระหว่างทั้งคู่ที่เด่นชัดสุด ๆ นั่นคือ การมี “กายสีเขียว” เหมือนกัน เน้นย้ำด้วยว่าเป็น “สีเขียวคล้ำ” อย่างเมฆฝน เพราะล้วนแล้วแต่เป็นตัวแทนของฤดูฝนและความอุดมสมบูรณ์เช่นเดียวกัน

นอกจากนี้ “นางสีดา” คู่ทุกข์คู่ยากของพระรามยังนับได้ว่าเป็น “เทวีแห่งรอยไถ” หรือผืนดินอันอุดมสมบูรณ์ บ่อเกิดแห่งพืชผลและสรรพชีวิต ซึ่งดูจะไม่ห่างไกลความจริงนักหากพิจารณาจากเรื่องราวการกำเนิดนางสีดา เพราะมีเหตุการณ์ที่พระนางถูกฝังในผอบทองคำใต้ดิน อยู่ภายใต้การอุปถัมภ์ของ พระแม่ธรณี ก่อนถูก “ไถคราด” ขึ้นมาโดยท้าวชนก

รามายณะจึงเป็นภาพจำลองตำนานในคัมภีร์ฤคเวท ว่าด้วยพระราม (พระอินทร์) ตัวแทนของเมฆฝน ผู้มาปราบ ทศกัณฐ์ หรือ “วฤตาสูร” อสูรแห่งความแห้งแล้ง แล้วสมรสกับนางสีดา (แผ่นดิน) ได้ทายาทคือ พระลพ (ลว- แปลว่า เก็บเกี่ยว) และพระมงกุฎ หรือกุศะ (หญ้าคา) หรือพืชผลจากการกสิกรรมนั่นแหละ

จะเห็นว่ารากฐานของรามายณะเกี่ยวข้องและสัมพันธ์กับสังคมเกษตรกรรมมากกว่าตำนานวีรบุรุษ รามายณะจึงเริ่มต้นจากการเป็นนิทานศักดิ์สิทธิ์ของชาวบ้าน ก่อนการนับถือพระรามในฐานะนารายณ์อวตาร

รามายณะ เป็นนิทาน “ขอฝน” ยุคโบราณก็ว่าได้…

อาจารย์คมกฤช นิยามเรื่องราวทั้งหมดนี้ว่า “ฟ้า (เมฆ) สมสู่ดิน โดยเข้ารบกับความแห้งแล้ง แล้วก่อเกิดสรรพชีพ”

ส่วน “การรบ” ยังเป็นแก่นเรื่องสำคัญไม่แพ้การสมรสระหว่างฟ้ากับดิน เนื่องจากสมัยโบราณถือว่าสมรภูมิรบคือ “เวที” แห่งการบูชายัญ การรบพุ่งประหัตประหารจึงเป็น “พิธีกรรม” อย่างหนึ่งของคนอินเดียโบราณ โดยมี ความกล้าหาญ ความสัตย์ ความเมตตา และคุณธรรมนานัปการเป็นองค์ประกอบร่วมเพื่อเสริมมิติทางศีลธรรมให้แก่วีรบุรุษของเรื่องอย่างพระราม

“…มันมีอะไรมากกว่าการเอาชนะเข่นฆ่ากัน ผมว่านี่คือเหตุผลลึก ๆ อันหนึ่งที่การแสดงชั้นสูงของไทยและบางการแสดงชั้นสูงของแขก อย่างโขน จึงกำหนดให้เล่นแต่รามายณะเท่านั้น” อาจารย์คมกฤชกล่าว…

เมื่อรามายณะถูกทำให้เป็นวรรณคดีศักดิ์สิทธิ์ทางศาสนา โดยเฉพาะของลัทธิไวษณพนิกาย ที่นับถือพระนารายณ์เป็นเทพเจ้าที่ทรงอานุภาพสูงสุด “พระราม” จึงแปรไปเป็นร่างอวตารของพระนารายณ์แทนพระอินทร์ ซึ่งถูก “ลดขั้น” ลงมา ส่วนหนึ่งเพื่อเชิดชูพระรามให้เป็นเอกบุรุษ ผู้ถึงพร้อมสมร่างอวตารของเทพเจ้าอยู่ยิ่งใหญ่ตามหลัก “ปุรุโษตมะ” ของฮินดูนั่นเอง

อ่านเพิ่มเติม :