เปิดที่มา ทำไม “ปลาสลิด” ที่อร่อย ถึงต้องเป็นปลาสลิด “บางบ่อ”? 

ปลาสลิด บางบ่อ
ปลาสลิดตากแดด บนเฝือกไม้ไผ่ (ภาพจาก กองบรรณาธิการเทคโนโลยีชาวบ้าน)

“ปลาสลิด” ที่อร่อย ทำไมถึงต้องเป็น ปลาสลิด บางบ่อ” ? 

“ปลาสลิด” เป็นปลาน้ำจืดของไทยพบได้ในหลายภูมิภาค แต่เมื่อกล่าวถึง “ปลาสลิด” หลายท่านมักนึกถึง “ปลาสลิด บางบ่อ” จากอำเภอบางบ่อ จังหวัดสมุทรปราการ และมีคำขยายตามว่า “อร่อย” 

เมื่อมีการคิดคำขวัญประจำจังหวัดสมุทรปราการ ก็เลือกปลาสลิดรวมเข้าไปด้วยว่า ป้อมยุทธนาวี พระเจดีย์กลางน้ำ ฟาร์มจระเข้ใหญ่ งามวิไลเมืองโบราณ สงกรานต์พระประแดง ปลาสลิดแห้งรสดี ประเพณีรับบัว ครบถ้วนทั่วอุตสาหกรรม”

(ภาพจาก : https://www.matichon.co.th/region/news_4702871)

ความอร่อยของ “ปลาสลิด บางบ่อ” เป็นเหตุผลทางภูมิศาสตร์ เพราะทำเลที่ตั้งอำเภอบางบ่อเป็นพื้นที่ชายทะเล แหล่งน้ำธรรมชาติเป็นน้ำกร่อย ทำให้ปลาสลิดไม่มีกลิ่นดินโคลนเหมือนปลาสลิดถิ่นอื่น และมีพันธุ์หญ้าท้องถิ่น เช่น หญ้าทรงกระเทียม, หญ้าแพรทะเล ฯลฯ ที่เป็นอาหารอย่างดีสำหรับปลา

ส่วนที่ว่า “ปลาสลิดบางบ่ออร่อย” นั้น ก็ออกจะเป็นไม่ธรรมกับพื้นที่ใกล้เคียง

เพราะการเพาะเลี้ยงปลาสลิดไม่ได้มีแต่ที่อำเภอบางบ่อเท่านั้น โดยเฉพาะบางตำบลในอำเภอบางเสาธงที่เป็นเขตติดต่อกับอำเภอบางบ่อ หรือบางพื้นที่ในอำเภอเมืองสมุทรปราการ ก็มีการเพาะเลี้ยงปลาสลิดเช่นกัน เมื่อดูเหตุผลทางภูมิศาสตร์ก็ไม่น่าจะต่างกันมากนัก

โดยก่อนปี 2500 ปลาสลิดเป็นปลาตามแหล่งน้ำธรรมชาติ ไม่ได้มีการเพาะเลี้ยงเป็นเป็นอาชีพ ปลาสลิดเค็มตากแห้ง ที่ปัจจุบันเรียกกันว่า ปลาสลิดหอม และปลาสลิดแดดเดียว (บ้างเรียกว่าปลาสด เพราะดูสดมากเมื่อเทียบกับปลาเค็มตากแห้งทั่วไป) เป็นการทำไว้กินภายในครอบครัว หรือขายในท้องถิ่น

แต่เมื่อเกิดวิกฤตราคาข้าวตกต่ำในปี 2500 และปัญหาน้ำกร่อยที่ทำให้ทำนาไม่ได้ เกษตรกรในพื้นที่จึงต้องหาอาชีพใหม่ หรืออาชีพเสริม เช่นที่ นายผัน ตู้เจริญ เกษตรกรในอำเภอบางบ่อ ริเริ่มเลี้ยงปลาสลิดโดยปรับสภาพที่นาเป็นบ่อเลี้ยงปลาสลิด แล้วหาปลาสลิดจากแหล่งธรรมชาติมาเพาะเลี้ยงในบ่อปลา เพื่อทำเป็นอาชีพแทนการทำนา

(ภาพจาก : https://www.khaosod.co.th/monitor-news/news_2962143)

เมื่อมีการเลี้ยงปลาในปริมาณมาก จึงมีการแปรรูปเป็นปลาสลิดเค็มเพื่อจำหน่าย เพราะได้ราคาดีกว่าขายเป็นปลาสด ซึ่งเมื่อประมาณ 40 ปีก่อน ส่วนใหญ่มีเพียงปลาสลิดเค็มตากแห้งเท่านั้น เพราะเวลานั้นตู้เย็นยังไม่ใช่ของใช้จำเป็นประจำบ้านที่แพร่หลาย การปลาเค็มต้องแห้งจริงจึงจะเก็บได้นาน ปลาสลิดแดดเดียวเพิ่งมีการทำในระยะหลัง

การถนอมอาหารทั้ง 2 ชนิด เริ่มจากทำความสะอาดปลา ขอดเกล็ด ตัดหัว จากนั้นก็นำปลาไปทำเค็มด้วยการหมักเกลือ ซึ่งต้องใช้เกลือทะเลเท่านั้น เกลือสินเธาว์ เกลืออนามัย ใช้ไม่ได้ ส่วนระยะเวลาของการหมักเป็นสูตรของแต่ละคน ก่อนจะนำปลาไปตากก็ต้องล้างเกลือที่หมักออกก่อน ถ้าตากแดดประมาณ 2 วันก็ได้เป็น “ปลาสลิดเค็มตากแห้ง” ถ้าตากแดดพอหมาด ก็เป็น “ปลาสลิดแดดเดียว”

ส่วนจะได้เป็น “ปลาสลิดบางบ่ออร่อย” ที่มีบางคนต่อว่า “บางบ่อก็ไม่อร่อย” ก็เป็นความชอบของแต่ละบุคคล

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


อ้างอิง :

วุฒิพงษ์ ทองก้อน, พรรศิริ แจ่มอรุณ, กชพร ขวัญทอง. “การศึกษาเชิงคติชนวิทยา :  การตั้งชื่อคลองและชื่อบ้านในอำเภอบางบ่อ จังหวัดสมุทรปราการ” ใน, ศิลปศาสตร์ปริทัศน์ 16 (1) มกราคม-มิถุนายน 2564

สมชาย  ชัยประดิษฐรักษ์.  ลุงผัน ต้นกําเนิด “ ปลาสลิดบางบ่อ.  เว็บไซต์ หน่วยอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมธรรมชาติและศิลปกรรมท้องถิ่น จังหวัดสมุทรปราการ http://www.anurak-sp.in.th/legend/legend_29.pdf

วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญา จังหวัดสมุทรปราการ, คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ จัดพิมพ์เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธันวาคม 2542.


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 13 มีนาคม 2566