“สมเด็จพระพันวัสสา” หรือสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า (10 กันยายน พ.ศ. 2405 – 17 ธันวาคม พ.ศ. 2498) นับเป็นเจ้านายที่ทรงมี “พระนาม” มากพระองค์หนึ่ง โดยมีพระนามทางการ 7 พระนาม และพระนามที่ไม่เป็นทางการอีก 4 พระนาม รวมเป็น 11 พระนาม จนถึงกับมีรับสั่งว่า “จนจะจำชื่อตัวเองไม่ได้”

พระนามทางการทั้ง 7 พระนามเรียงลำดับดังนี้

ในรัชกาลที่ 4 พระองค์ทรงได้รับพระราชทานพระราชหัตถเลขาตั้งพระนามจากสมเด็จพระบรมชนกนาถ (รัชกาลที่ 4) ว่า พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา

เมื่อรัชกาลที่ 4 สวรรคต พระฐานันดรศักดิ์ของพระองค์ก็เปลี่ยนจาก “พระเจ้าลูกเธอ” เป็น “พระเจ้าน้องนางเธอ” ต้นรัชกาลที่ 5 จึงทรงได้รับการเฉลิมพระนามาภิไธยมีพระนามว่า พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา

ต่อมาทรงรับราชการเป็น “พระภรรยาเจ้า” รัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาเป็น สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระราชเทวี และเมื่อเป็นพระราชชนนีของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สมเด็จพระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในรัชกาล รัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาเป็น สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี

ในรัชกาลที่ 6 ทรงได้รับการเฉลิมพระนามาภิไธยเป็น สมเด็จพระมาตุจฉาเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี

ในรัชกาลที่ 7 ทรงได้รับการเฉลิมพระนามาภิไธยเป็น สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสามาตุจฉาเจ้า

ในรัชกาลที่ 8 เมื่อพระองค์เจ้าอานันทมหิดล พระราชนัดดา เสด็จขึ้นครองราชย์สมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 8 พระองค์ก็ทรงเปลี่ยนฐานันดรศักดิ์จาก “สมเด็จพระมาตุจฉาเจ้า” เป็น “สมเด็จพระอัยยิกาเจ้า” ทรงได้รับการเฉลิมพระนามาภิไธยเป็น สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า

ส่วนพระนามที่ไม่เป็นทางราชการอีก 4 พระนาม คือ พระองค์หญิงกลาง, สมเด็จพระตําหนัก, สมเด็จสวนหงส์, สมเด็จวังสระปทุม

เรื่องการเฉลิมพระนามาภิไธยนี้ สมเด็จฯ พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า เคยทรงปรารภด้วยความเศร้าสลด พระหฤทัยว่าต้องทรงผจญกับเหตุการณ์ต่าง ๆ อย่างไม่ทรงคาดถึงในบั้นปลายของพระชนม์ชีพว่า

“ดูใคร ๆ ก็ตายกันไปหมด ได้มีชีวิตยืนอยู่นี่ก็ไม่เห็นมีอะไรจะดี เปลี่ยนชื่อไป เปลี่ยนชื่อไป จนจะจำชื่อตัวเองไม่ได้”

อ่านเพิ่มเติม :

• สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า กับ “คำฝากฝัง” ที่ไม่มีผู้ใดสนองแม้สักคน เพราะเหตุใด?
• เจ้านายอึดอัดกับ “การสร้างชาติ” ตรัส “ไม่เป็นตัวของตัวอยู่แล้ว ยังยุ่งกับหัวกับหูอีก”
• 10 กันยายน วันคล้ายวันพระราชสมภพ สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า เจ้านาย 6 แผ่นดิน

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

สมภพ จันทรประภา. สมเด็จพระศรีสวรินทิราฯ , สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์พระราชทาน เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมราชวงศ์หญิง จีริก กิติยากร ณ เมรุ วัดเพทศิรินทราวาส 29 ตุลาคม 2528

เผยแพร่ข้อมูลในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 30 มิถุนายน 2563