ประวัติศาสตร์

แรกมี “พลาสติก” ในโลก ถึง “พลาสติก” ใช้ครั้งแรกในไทย ปฏิกิริยาคนไทยเป็นอย่างไร

ผู้เขียน	กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม
เผยแพร่	วันอาทิตย์ที่ 20 สิงหาคม พ.ศ.2566

แรกมี “พลาสติก” ในโลก ถึง “พลาสติก” ใช้ครั้งแรกใน “ประเทศไทย” ปฏิกิริยาคนไทยเป็นอย่างไร

ทุกวันนี้ไม่ว่าจะทำอะไร ก็ดูเหมือนจะหนี “พลาสติก” ไม่พ้น ไม่ว่าจะแปรงฟัน, สวมรองเท้า, ใส่แว่นตาอ่านหนังสือ, หยิบมือถือเช็คไลน์, ไปบริจาคโลหิต ฯลฯ กิจกรรมในชีวิตประจำวัน ล้วนต้องใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีพลาสติกเป็นส่วนประกอบ แม้แต่ “ปลา” ที่เรากินเป็นอาหารก็ยังมี “ไมโครพลาสติก” (ฮา)

วันนี้พลาสติกจึงดูเหมือนกำลังกลายเป็นผู้ร้ายเสียแล้ว

หากก่อนหน้านั้น พลาสติกคือฮีโร่สารพัดประโยชน์ในทุกวงการ ที่มนุษย์รู้จักมากว่า 150 ปี และนำมาใช้ประโยชน์ แทนโลหะ ไม้ หรือวัสดุธรรมชาติอื่นๆ ในชีวิตประจำวัน โดยการนำวัตถุดิบที่ได้จากธรรมชาติ เช่น น้ำมันปิโตรเลียม มาแยกเป็นสารประกอบบริสุทธิ์หลายชนิด

เราใช้ประโยชน์จากปฏิกิริยาเคมี และทำพลาสติกขึ้นมาใช้เป็นครั้งแรกประมาณ ค.ศ. 1868/พ.ศ. 2411 โดย จอห์น เวสลีย์ ไฮแอท (John Wesley Hyatt) นักวิทยาศาสตร์ ชาวอเมริกัน ได้ทำการทดลองผลิตวัสดุชนิดหนึ่ง จากปฏิกิริยาของเซลลูโลสไนเทรต กับการบูร มันสามารถทำเป็นแผ่นแบนบาง มีความใสคล้ายกระจก แต่ม้วนหรืองอ พลาสติกชนิดนี้ ได้เป็นที่รู้จักแพร่หลาย และเป็นที่นิยม เรียกว่า “เซลลูลอยด์” (Celluloid)

และนั้นทำให้ไฮแอทเป็นผู้ชนะการประกวด การประดิษฐ์ลูกบิลเลียด ชิงรางวัลในสหรัฐอเมริกา สำหรับผู้ที่หาวัสดุราคาถูกมาใช้แทนลูกบิลเลียดที่เดิมทำด้วยงาช้าง ซึ่งเริ่มหายากมากขึ้น โดยได้ประดิษฐ์ลูกบิลเลียดด้วยเซลลูลอยด์ ต่อจากนั้นก็มีการค้นพบประโยชน์อื่นๆ ของเซลลูลอยด์ เช่น ทำกรอบแว่นตา ด้ามมีด แผงบังลมรถ และฟิล์มถ่ายภาพ

ต่อมาในปี ค.ศ. 1907/ พ.ศ. 2450 นักเคมีชื่อ ลีโอ เบคแลนด์ (Leo Baekeland) ค้นพบวิธีการผลิต “เบคเคอไลต์” (Bekelite) ซึ่งได้ชื่อว่าเป็นพลาสติกสังเคราะห์ชนิดแรกของโลก จากสารอินทรีย์โมเลกุลเล็กๆ ซึ่งเกิดจากการทำปฏิกิริยาระหว่างฟอร์มัลดีไฮด์และฟีนอล

เบคเคอไลต์เป็นพลาสติกแข็ง ทนความร้อนได้ดี และสามารถขึ้นรูปให้มีรูปร่างต่างๆ ได้ตามแม่พิมพ์โดยใช้ความร้อน ทำให้มีสีสันสวยงามได้และมีราคาไม่แพง เบเคอไลต์ถูกนำมาทำเป็นฉนวนเคลือบสายไฟและชิ้นส่วนเครื่องใช้ไฟฟ้า ต่อมาใช้ผลิตเป็นผลิตภัณฑ์ในครัวเรือน ของใช้ และเครื่องประดับต่างๆ มากมายที่มีสีสันสวยงาม และราคาไม่แพง และกลายเป็นวัสดุที่ได้ชื่อว่าถูกนำมาใช้งานในด้านต่างๆ นับพันอย่าง

ในช่วงที่เกิดสงครามโลกครั้งที่ 2 เบเคอไลต์ถูกนำมาผลิตเป็นโทรศัพท์ แว่นตาสำหรับนักบิน และด้ามอาวุธต่างๆ จากผลิตภัณฑ์ที่มีสีสันต่างๆ ที่เคยมีมากมายกลับกลายเป็นสีดำ จนกระทั่งสงครามสิ้นสุดลง เทคโนโลยีการฉีดขึ้นรูปพลาสติก (injection mold) ได้ถูกพัฒนาขึ้น และพลาสติกชนิดใหม่ๆ เช่นไนลอน (nylon) ไวนิล (vinyl) หรืออะคริลิก (acrylic) จากการค้นคว้าวิจัยของนักวิทยาศาสตร์ การใช้เบเคอไลต์น้อยลงอย่างมาก

อุตสาหกรรมพลาสติกในประเทศไทย เริ่มมีมาตั้งแต่ประมาณ พ.ศ. 2500 ในระยะแรกมีการนำเข้าพลาสติกเรซินจากต่างประเทศ มาผลิตเป็นผลิตภัณฑ์พลาสติกกันประปราย ต่อมาใน พ.ศ. 2506 ได้มีการก่อตั้งโรงงานอุตสาหกรรมผลิตผลิตภัณฑ์พลาสติกขนาดใหญ่ขึ้น แต่ยังคงต้องนำเข้าเรซินจากต่างประเทศเช่นกัน

จนกระทั่งใน พ.ศ. 2515 ประเทศไทย จึงสามารถผลิตพลาสติกเรซินคือ พีวีซี ได้เองเป็นชนิดแรก ปัจจุบันประเทศไทยสามารถผลิตพลาสติกได้อีกหลายชนิด เช่น พอลิเอทิลีน พอลิโพรไพลีน พอลิสไตรีน และพอลิเอสเทอร์

ส่วนปฏิกิริยาของผู้คนไทยในยุคแรกที่มีพลาสติกใช้เรียกได้ว่า “เห่อ” เป็นได้จากหัสนิยาย สามเกลอ หรือ พล นิกร กิมหงวน (ตีพิมพ์ระหว่าง พ.ศ. 2485-2511) ที่ ป.อินทรปาลิต เขียนให้เห็นว่า พลาสติกเป็นเทคโนโลยีแห่งยุคที่ไม่มีไม่ได้ เพราะคุณจะดูเอาท์ไปทันที

บรรดาไฮโซ หรือคนที่พยายามเป็นไฮโซ ไม่ได้ใช้กระเป๋า Louis Vuitton, Harmes, Coach ฯลฯ แต่เป็นกระเป๋าพลาสติกที่สามเกลอ ตอน พ่อแสนงอน เขียนไว้ว่า

“ทุกๆ คนหันควับไปมองทางประตูหน้าห้องพิจารณาคดี หญิงสาวร่างสูงโปร่งคนหนึ่ง แต่งกายด้วยเสื้อผ้าอเมริกันทั้งชุด คือเสื้อคอปกและสแล๊ก ถือกระเป๋าพลาสติก ทาปากแดงแจ๊ด เขียนคิ้วและทาแก้ม ท่าทางบอกให้รู้ว่าก๋ากั่นขนาดหนัก เดินลงส้นฉับ ๆ ตรงมาที่หน้าบัลลังก์ สายตาจ้องจับใบหน้าท่านผู้พิพากษา…” [เน้นโดยผู้เขียน]

หรือในตอน สามเกลอไปอเมริกา ของฝากจากต่างประเทศที่อยากได้ก็ ไม่ใช่น้ำหอม หรือเครื่องประทับยี่ห้อดัง แต่เป็นพลาสติก เมื่อพลหนึ่งในพระเอกของเรื่องจะไปอเมริกา คุณหญิงประสิทธินิติศาสตร์ผู้เป็นมารดาจึงสั่งว่า

“แม่คิดถึงและเป็นห่วงแกมาก ที่นั่นมีหมากหน้าดี ๆ ละก้อ ส่งมาให้แม่นะลูกนะ แล้วอยากได้ของปลาสติกใช้บ้าง” [เน้นโดยผู้เขียน]

อ่านเพิ่มเติม :