น่าเสียดายที่พระราชพงศาวดารไม่ได้มีตอนจบของ พระยาพิชัย ไว้ให้ แต่การล้างบางข้าราชการแผ่นดินเก่านั้นเกิดขึ้นจริง กลุ่มแรกเป็นพวกกรมขุนอนุรักษ์สงคราม รวม 39 คน พวกพระยาสรรค์ 4 คน และพระญาติพระโอรสพระเจ้าตากอีกจำนวนหนึ่ง

นอกจากนี้ยังมี “โจทก์เก่า” ของเจ้าพระยาสุรสีห์ ซึ่งบัดนี้คือ กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ในรัชกาลที่ 1 อีก 80 คน “บรรดาที่มีความผิดขุ่นเคืองกับพระองค์มาแต่ก่อน ให้ประหารชีวิตเสียสิ้นทั้งแปดสิบคนเศษ”

ทำให้บรรดาข้าราชการขุนนางในแผ่นดินเก่า (เท่าที่บันทึกในพระราชพงศาวดาร) ถูกกำจัดไปร้อยกว่าคน จะมีพระยาพิชัยดาบหักอยู่ในจำนวนนี้หรือไม่

ประหารพระยาพิชัย

ส่วนกรณีที่มีการถาม พระยาพิชัย ว่า จะยอมอยู่หรือตายตามนายนั้น ต้องกับพระราชอัธยาศัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ อยู่บ้างเหมือนกัน เหตุการณ์เช่นเดียวกันนี้เกิดขึ้นกับกรมขุนอินทรพิทักษ์ พระราชโอรสของพระเจ้าตาก เมื่อถูกจับได้หลังเปลี่ยนแผ่นดิน ก็ถูกถามด้วยคำถามเดียวกับที่ถามพระยาพิชัยดาบหักว่า “ถ้ายอมอยู่จะเลี้ยง ด้วยตัวหาความผิดมิได้ กรมขุนอินทรพิทักษ์ให้การว่า ไม่ยอมอยู่ จะขอตายตามบิดา” เป็นคำพูดเดียวกับพระยาพิชัยดาบหักเกือบจะทุกคำ

อย่างไรก็ดี ในการตั้งข้าราชการในแผ่นดินใหม่นี้ ขุนนางหัวเมืองเหนือถูกตั้งเกือบยกสำรับ (บางตำแหน่งว่างอยู่ตั้งแต่แผ่นดินกรุงธนบุรี) เช่น หลวงนรา เป็นพระยาพิษณุโลก พระวิเชียร เป็นพระยาสุโขทัย หลวงไชยณรงค์ เป็นพระนครสวรรค์ ขุนวิเศษ เป็นพระชัยนาท ขุนด่าน เป็นพระสวรรคโลก และที่สำคัญที่สุดตำแหน่งเจ้าเมืองพิชัยคนใหม่ หลวงเมืองเป็น “พระวิไชย” ซึ่งพระราชพงศาวดารทุกฉบับ รวมถึงเอกสาร คำปฤกษาตั้งข้าราชการในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 1 สะกดคำตรงกันหมด น่าจะหมายถึง “พระพิชัย”นั่นเอง

หลักฐานนี้น่าจะยืนยันได้ว่า พระยาพิชัยดาบหักคงถูกประหารแน่ เมื่อต้นรัชกาลที่ 1 นั่นเอง นอกจากนี้ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ ก็มีนามเจ้าเมืองพิชัยคนใหม่แล้วคือ “พระยาพิชัย (โต)” ท่านผู้นี้ พระยาศรีสัชฯ อธิบายว่า เคยเป็นเจ้าเมืองคนก่อนพระยาพิชัยดาบหัก แต่ถูกพม่าจับไปเมื่อสงครามเสียกรุง ภายหลังหนีกลับมาได้ จึงโปรดฯ ยกตำแหน่งเดิมให้

แต่ข้อที่น่าสังเกตคือ เนื่องจาก “คำสั่งประหาร” จากพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ ปรากฏแต่เพียงบุตรหลานพระเจ้าตากกับกลุ่มต่อต้านรัฐประหาร ดังนั้นโอกาสที่พระยาพิชัย ซึ่ง “หาความผิดมิได้” และไม่มีบทบาทใดในการต่อต้านการทำรัฐประหารของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ โดยพระราชอัธยาศัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกฯ พระยาพิชัยก็ไม่น่าจะถูกกำจัดในกลุ่มนี้ (หรือถ้ามีก็เป็น “คำสั่งประหาร” นอกพงศาวดาร)

ส่วนข้าราชการทั่วไปที่ถูกประหาร 80 คนเศษนั้น เป็นคำสั่งของกรมพระราชวังบวรฯ เป็นไปได้หรือไม่ว่า พระยาพิชัยดาบหักจะจัดอยู่ในกลุ่มนี้ แม้ว่าพระยาพิชัยดาบหักจะร่วมรบเคียงบ่าเคียงไหล่อยู่กับเจ้าพระยาสุรสีห์ก็ตาม แต่ความใกล้ชิดนั้นอาจเป็นเพื่อนตายก็ได้ หรือมีการกระทบกระทั่งกันก็ได้ ในจำนวนคนที่ถูกประหาร 80 คนนั้น ไม่ทราบข้อหาแน่ชัด

รู้แต่เพียงว่า “มีความผิดขุ่นเคืองกับพระองค์มาแต่ก่อน” พระยาพิชัยดาบหักก็อาจจะเป็นหนึ่งในข้อหานี้ก็เป็นได้

อ่านเพิ่มเติม :

• “พระยาพิชัยดาบหัก” ในคราวตีฝ่าวงล้อมออกจากกรุงศรีฯ พร้อม “พระเจ้าตาก”
• พระยาพิชัยดาบหัก “แกล้งล้ม” ทำให้ชนะชกมวยหน้าพระยาตาก

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่ 

หมายเหตุ : คัดเนื้อหาส่วนหนึ่งจากบทความ “ชำแหละประวัติวีรบุรุษ “พระยาพิชัยดาบหัก” ของแท้ หรือ เรื่องแต่ง” เขียนโดย ปรามินทร์ เครือทอง ในศิลปวัฒนธรรม ฉบับธันวาคม 2552

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 21 พฤษภาคม 2561