แม้พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 3) และสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ วังหน้าในรัชกาลของพระองค์ จะทรงสนิทสนมกันมานาน ด้วยทรงทำศึกร่วมกันตั้งแต่ครั้งทรงดำรงพระยศเป็นกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์และกรมหมื่นศักดิพลเสพ ทว่ากาลต่อมา รัชกาลที่ 3 ทรงเคืองวังหน้า ด้วยเหตุที่น่าจะมาจากวังหน้าทรงก่อสร้างยอดปราสาทเทียบชั้นพระบรมมหาราชวัง หรือ “วังหลวง” อันเป็นที่ประทับของพระเจ้าแผ่นดิน

รัชกาลที่ 3 ทรงเคืองวังหน้า

เมื่อ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ ทรงขึ้นครองราชย์เป็น พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2367 พระองค์ทรงสถาปนา กรมหมื่นศักดิพลเสพ พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ 1) ประสูติแต่เจ้าจอมมารดานุ้ยใหญ่ ขึ้นเป็น สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ (กรมพระราชวังบวรสถานมงคล หรือ “วังหน้า”)

การสถาปนาขึ้นเป็นวังหน้า ทำให้พระองค์ทรงมีอำนาจมากขึ้น โดยเฉพาะด้านกำลังคน เพราะสมัยรัชกาลที่ 3 มีการกวาดต้อนครัวลาวจำนวนมากเข้ามาในหัวเมืองชั้นใน เพื่อเป็นแรงงานในภาคเศรษฐกิจ มีการทำบัญชีแจกแจงรายละเอียดเรื่องกำลังคน ปริมาณผลประโยชน์ที่ได้จากแรงงาน รวมถึงหน่วยงานที่แรงงานต้องสังกัด ซึ่งเอกสารช่วงนั้นระบุว่า ครัวลาวจำนวนหนึ่งอยู่ในสังกัดของวังหน้าด้วย

การเป็นเจ้านายที่มีฐานอำนาจเข้มแข็ง ทั้งยังทรงดำรงตำแหน่งสำคัญ เพราะวังหน้าเป็นรองก็แต่พระเจ้าแผ่นดินเท่านั้น ทำให้ความตึงเครียดค่อยๆ ก่อตัวขึ้นระหว่างรัชกาลที่ 3 กับวังหน้า

ประเด็นนี้สะท้อนได้จากเหตุการณ์สำคัญครั้งหนึ่ง คือเมื่อครั้งวังหน้าทรงอุทิศพื้นที่บริเวณสวนกระต่าย สำหรับสร้าง วัดบวรสถานสุทธาวาส หรือ “วัดพระแก้ววังหน้า” เพื่อเฉลิมพระเกียรติหลังจากเสด็จไปปราบกบฏเวียงจันทน์ เมื่อ พ.ศ. 2368

การก่อสร้างครั้งนั้น วังหน้าทรงมีพระประสงค์จะสร้างอาคารใหญ่เป็นแบบพระมหาปราสาทมียอดสูง แต่เมื่อความทราบถึงรัชกาลที่ 3 พระองค์ก็ทรงห้าม เนื่องด้วยไม่ปรากฏธรรมเนียมการสร้างยอดปราสาทในพระราชวังบวรสถานมงคล อันเป็นที่ประทับของวังหน้ามาก่อน จะมีสร้างก็เฉพาะพระบรมมหาราชวังเท่านั้น

แม้สุดท้ายเรื่องจะจบลงที่วังหน้าไม่ทรงสร้างยอดปราสาท แต่มีนัยว่ารัชกาลที่ 3 ทรงเคืองวังหน้า เพราะหลังจากสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพสวรรคตเมื่อ พ.ศ. 2375 พระองค์ไม่ทรงมีรับสั่งแต่งตั้งให้พระโอรสองค์ใดในวังหน้าดำรงตำแหน่งสำคัญทางการเมืองเลยสักองค์ แม้บางพระองค์จะเจริญพระชันษาเหมาะแก่การรับราชการแล้วก็ตาม

อีกทั้งรัชกาลที่ 3 ก็ไม่ทรงแต่งตั้งผู้ใดขึ้นดำรงตำแหน่งวังหน้าตลอดรัชกาลของพระองค์อีกด้วย

อ่านเพิ่มเติม :

• รู้จักพระอิสริยยศ กรมพระราชวังบวรสถานมงคล “วังหน้า” ว่าที่กษัตริย์องค์ต่อไป
• รัชกาลที่ 1-3 ทรงคัดเลือก “ขุนนางวังหน้า” อย่างไร ไม่ให้ตีกับขุนนางวังหลวง?
• คำร่ำลืออาถรรพ์ “วังหน้า” กรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อกรมพระราชวังบวรฯ ตรัสสาปแช่ง

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

ปวีณา หมู่อุบล. อำนาจนำพระนั่งเกล้าฯ: การเมืองวัฒนธรรมของชนชั้นนำต้นรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ: มติชน, 2567

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 27 เมษายน 2568