“พัดดำรงธรรม” พัดที่กรมดำรงทรงสั่งถวาย “ครูบาศรีวิชัย” โดยเฉพาะ

ภาพถ่าย ครูบาศรีวิชัย กับ พระสงฆ์ ที่ วัดสิงห์ เชียงใหม่ ประกอบ พัดดำรงธรรม — ครูบาศรีวิชัย กับศิษย์ ที่วัดสิงห์ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่

ผู้เขียน	ปดิวลดา บวรศักดิ์
เผยแพร่	วันอังคารที่ 11 มีนาคม พ.ศ.2568

ปกติแล้ว “ครูบาศรีวิชัย” ตนบุญแห่งล้านนา มักจะถือพัดใบตาลหรือพัดขนนกยูงเป็นส่วนมาก น้อยนักที่จะถือพัดรูปแบบอื่น แต่มีพัดอยู่เล่มหนึ่งที่ครูบาศรีวิชัยเคยถือนอกเหนือจากใบตาลและขนนกยูง นั่นคือ “พัดดำรงธรรม” ที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสั่งทำถวายโดยเฉพาะ

การถวายพัด ตามธรรมเนียมแล้วจะไม่นิยมทำเผื่อหรือทำเกินมากมาย โดยเฉพาะพัดรองในสกุลพัดฝีพระหัตถ์ของสมเด็จครู (สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์) ที่มีความละเอียด ซับซ้อน สวยงาม และปราณีต จึงทำให้เมื่อจะทำถวายพระก็ต้องเป็นการตั้งใจแบบเจาะจงว่าจะถวายให้พระรูปใดบ้าง

“พัดดำรงธรรม” ก็เป็นหนึ่งในพัดที่ทำขึ้นอย่างเจาะจงและตั้งใจ พัดนี้มีความพิเศษอย่างมาก เพราะสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงออกแบบถวาย สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เพื่อถวายพระภิกษุในงานฉลองพระชันษา 5 รอบ 60 ปี

ซ้าย พัดสมเด็จพระมหาสมณ ขวา พัดดำรงธรรม (ภาพจาก : fb สมเด็จครู)

พัดนี้ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงเลือกใช้พื้นหลังสีดำ เนื่องจากเป็นสีประจำวันเสาร์ อันเป็นวันประสูติของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ นมพัดเป็นรูปเทพยดานั่งประนมมือภายในซุ้มเรือนแก้ว ขัดพระขรรค์ไว้ที่บั้นพระองค์ (เอว) ซึ่งดัดแปลงมาจากตรา “ดำรงธรรม” ตราประจำพระองค์

นอกจากนี้ ในพัดยังมีเทพยดาประทับบนฐานกลีบบัว ซึ่งมีอักษร “จอ” อันเป็นปีนักษัตรที่ประสูติ และมีปีประสูติและปีที่พระชันษาครบ 5 รอบ คือ พ.ศ. 2405 และ พ.ศ. 2465 ซึ่งด้านบนตัวเลขก็ผูกลายคล้ายขนนกยูงหรือคล้ายบังแทรก (เครื่องสูงชนิดหนึ่ง) ซึ่งมีตราประจำพระองค์ น. เทียนสินซ่อนอยู่

เหตุที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสั่งทำถวายครูบาศรีวิชัย เป็นเพราะเมื่อ พ.ศ. 2464 พระองค์ทรงเคยพบกับครูบาศรีวิชัย ที่พระธาตุดอยเกิ้ง ซึ่งครูบาศรีวิชัยได้มอบพระรอดพร้อมพระพุทธรูปอินเดียหนึ่งองค์ให้สมเด็จในกรม (น่าจะขุดพบได้แถววัดร้างเมืองฮอด)

เมื่อผ่านเหตุการณ์นั้นมา สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงประทับพระทัยเป็นอย่างมาก พ.ศ. 2465 พระองค์จึงทรงมีความตั้งพระทัยถวายพัดให้ครูบาศรีวิชัย เมื่อพระองค์ทรงบำเพ็ญพระกุศลพระชันษา 60 ปี