ผู้เขียน | วิภา จิรภาไพศาล |
---|---|
เผยแพร่ |
สมัยรัชกาลที่ 5 ราว พ.ศ. 2412 มีการสร้าง “พระบรมรูปพระเจ้าอยู่หัว” 4 พระองค์ คือ รัชกาลที่ 1, รัชกาลที่ 2, รัชกาลที่ 3 และรัชกาลที่ 4 ในลักษณะเสมือนจริงขึ้นเป็นครั้งแรกในสยาม
แม้ก่อนหน้าเคยมีการสร้างพระบรมรูปเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระมหากษัตริย์ แต่ก็เป็นการสร้างในรูปแบบพระพุทธรูป คือ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ที่ประดิษฐานอยู่ภายในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม

เหตุจูงใจให้สร้าง
การสร้างพระบรมรูปเสมือนพระองค์จริง มีการริเริ่มมาแต่รัชกาลที่ 4 ครั้งนั้นพระเจ้านโปเลียนที่ 3 ทรงส่งรูปปั้นของพระองค์และพระราชินีมาถวาย รัชกาลที่ 4 จึงโปรดเกล้าฯ ให้หล่อของพระองค์ไปถวายบ้าง
ในพระนิพนธ์ “ความทรงจำ” ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพบันทึกว่า
“จึงมีผู้ส่งพระบรมรูปฉายาลักษณ์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว…ไปทำเป็นรูปหล่อที่ยุโรปเมื่อ พ.ศ. 2406…แล้วหล่อด้วยปูนปลาสเตอร์ขนาดสูงราวครึ่งเมตร ส่งเข้ามาถวายทอดพระเนตรก่อน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตร เห็นพระบรมรูปที่ฝรั่งทำผิดเพี้ยนพระลักษณะมาก จึงบอกให้เลิกแล้วดำรัสสั่งให้ช่างไทย…”
ต่อมา พระองค์มีพระราชดำริให้สร้างพระบรมรูปตั้งแต่รัชกาลที่ 1-3 ไว้สักการะบูชา แต่เสด็จสวรรคตเสียก่อน
รัชกาลที่ 5 โปรดฯ ให้ดำเนินการต่อจนสำเร็จ และมีพระราชดำริว่า ควรสร้างพระบรมรูปพระเจ้าอยู่หัวทั้ง 4 พระองค์ (รัชกาลที่ 1-4) เป็นรูปหล่อขนาดเท่าพระองค์ขึ้นไว้เป็นที่สักการบูชาเฉลิมพระเกียรติ และเพื่อสนองพระราชดำริสมเด็จพระบรมชนกนาถ โดยให้พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ อธิบดีกรมช่างสิบหมู่ เป็นผู้อำนวยการ
ปัญหาใหญ่
การปั้น “พระบรมรูปพระเจ้าอยู่หัว” ในครั้งนั้น พระรูปโฉมและรายละเอียดอื่นๆ สอบถามจากผู้ที่เคยเห็นพระองค์บอกพระลักษณะ รัชกาลที่ 4 ที่เพิ่งสิ้นรัชกาลไปได้ไม่นาน มีผู้เคยเห็นพระองค์จำนวนมาก ส่วนรัชกาลที่ 2 และรัชกาลที่ 3 ก็ยังมีผู้เคยเห็นทั้งสองพระองค์อยู่ไม่น้อย
แต่ผู้ที่เคยเห็นรัชกาลที่ 1 (เสด็จสวรรคต พ.ศ. 2352) กลับมีน้อยมาก หลังจากสอบถามเจ้านาย, ขุนนางราชสำนัก ฯลฯ มีเพียง 4 ท่านเท่านั้นที่เคยเห็นรัชกาลที่ 1 คือ
1. พระองค์เจ้าหญิงปุก (พ.ศ. 2335-2416) พระราชธิดาในรัชกาลที่ 2
2. สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) (พ.ศ. 2331-2415) วัดระฆัง
3. เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (บุญศรี บุรณศิริ) (พ.ศ. 2331-2417)
4. เจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์ (ลมั่ง หรือ มั่ง สนธิรัตน์) (พ.ศ. 2340-2424)
เมื่อปั้นพระรูปทำหุ่นเสร็จ พ.ศ. 2414 ก็มีการหล่อพระบรมรูปทั้ง 4 พระองค์ เมื่อสร้างเสร็จแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญไปประดิษฐาน ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท มุขตะวันออก
พ.ศ. 2461 รัชกาลที่ 6 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญพระบรมรูปทั้ง 5 (รวมของรัชกาลที่ 5 ที่สร้างขึ้นหลังเสด็จสวรรคต) มาประดิษฐาน ณ ปราสาทพระเทพบิดร จนกลายเป็นธรรมเนียมต่อมา เมื่อพระเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตก็มีการหล่อพระบรมรูปมาประดิษฐานเพิ่มภายในปราสาทพระเทพบิดร

อ่านเพิ่มเติม :
- “ปราสาทพระเทพบิดร” ที่ประดิษฐานพระบรมรูปสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราช
- พระนาม ร.1 กับ ร.2 มาจากนาม “พระพุทธรูปฉลองพระองค์” ที่สร้างสมัย ร.3 ?
สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่
อ้างอิง :
สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. ความทรงจำ, สำนักพิมพ์สังคมศาสตร์ แห่งประเทศไทย พ.ศ. 2505.
ส.พลายน้อย. เล่าเรื่องบางกอก อนุสรณ์งานประชุมเพลิงศพ นางชัยประชา (สรวล สุนทโรทัย) ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันเสาร์ที่ 24 กันยายน พ.ศ. 2520.
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 22 มกราคม 2568.