ทำไมรัชกาลที่ 5 ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 2 ครั้ง?

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชบิดา พระองค์เจ้าอิศรวงศ์วรราชกุมาร พระราชานุกิจ รัชกาลที่ 5 พี่น้องรัชกาลที่ 5 พระราชพิธีบรมราชาภิเษก 2 ครั้ง
รัชกาลที่ 5

โดยทั่วไป พระมหากษัตริย์ไทยจะทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เพื่อทรงขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์อย่างสมบูรณ์ 1 ครั้ง ทว่าในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ มีพระมหากษัตริย์ 3 พระองค์ ที่ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 2 ครั้ง คือ รัชกาลที่ 1 รัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 6 แล้วเหตุใดรัชกาลที่ 5 ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 2 ครั้ง?

ทำไมรัชกาลที่ 5 ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 2 ครั้ง

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะพระชนมายุ 15 พรรษา ทรงเข้าพระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งแรก เมื่อวันที่ 12 พฤศจิกายน พ.ศ. 2411 เมื่อครั้งทรงครองราชสมบัติสืบต่อจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระราชพิธีบรมราชาภิเษก 2 ครั้ง รัชกาลที่ 5
รัชกาลที่ 5 ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งที่ 1 (ภาพ: Wikimedia Commons)

ด้วยยังไม่ทรงบรรลุนิติภาวะ การบริหารราชการบ้านเมืองขณะนั้นจึงมี สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน

เมื่อรัชกาลที่ 5 ทรงมีพระชนมายุครบ 20 พรรษา ได้ทรงพระผนวชเป็นภิกษุในเดือนตุลาคม พ.ศ. 2416 ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม แล้วเสด็จไปประทับ ณ วัดบวรนิเวศวิหารเป็นเวลา 15 วัน

หลังจากทรงลาสิกขา ทรงให้มีการจัดพระราชพิธีบรมราชาภิเษกขึ้นเป็นครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2416

ฉัตรดาว ลีเชวงวงศ์ กล่าวถึงประเด็นนี้ไว้ตอนหนึ่งในวิทยานิพนธ์ “การเมืองในราชสำนักฝ่ายใน ในสมัยรัชกาลที่ 5” ว่า

ในการจัดพระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งที่ 2 รัชกาลที่ 5 ทรงอ้างเหตุผลว่า การเสด็จออกผนวชเป็นการสละราชสมบัติตามหลักพระพุทธศาสนา ดังนั้นเมื่อทรงลาผนวช จึงจำเป็นต้องจัดพระราชพิธีขึ้นอีกครั้ง จึงจะเป็นการถูกต้องและชอบด้วยประเพณี

ฉัตรดาวบอกอีกว่า อย่างไรก็ตาม พระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งที่ 2 แฝงด้วยกุศโลบายทางการเมือง คือ เป็นการแสดงให้ผู้คนทั้งหลาย ไม่ว่าจะเป็นชาวสยามหรือชาวต่างชาติได้เห็นว่า พระองค์ทรงเป็นพระเจ้าแผ่นดินโดยสมบูรณ์ทุกประการ

รัชกาลที่ 5 ทรงประกาศยกเลิกตำแหน่งพระมหาอุปราช สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ช่วง บุนนาค พระราชพิธีบรมราชาภิเษก 2 ครั้ง
สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)

ทั้งยังเป็นพระบรมราโชบายที่จะแสดงให้ประจักษ์แก่คนทั้งปวงว่า สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ไม่ได้เป็นผู้สำเร็จราชการอีกต่อไป ด้วยพระองค์ทรงมีพระชนมายุ 20 พรรษา สามารถบริหารราชการแผ่นดินได้อย่างสมบูรณ์

ตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแผ่นดินของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ รวมทั้งอำนาจทั้งหมดที่มีในฐานะผู้สำเร็จราชการแผ่นดินจะต้องสิ้นสุดลง

แต่ในความเป็นจริง แม้สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์จะพ้นจากตำแหน่ง คนทั่วไปก็ยังเรียกท่านว่า ผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน เป็นหัวหน้าคณะเสนาบดีที่ได้รับการยอมรับจากรัชกาลที่ 5 ให้ทำหน้าที่ที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน ช่วยทำนุบำรุงบ้านเมือง มีอำนาจสิทธิ์ขาดสั่งประหารชีวิตนักโทษร้ายแรง และยังคงมีบทบาทเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์สำคัญในบ้านเมืองตลอดมา

พระราชพิธีบรมราชาภิเษก 2 ครั้ง ในสมัยรัชกาลที่ 5 จึงมีความหมายดังนี้

อ่านเพิ่มเติม : 

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


อ้างอิง :

ฉัตรดาว ลีเชวงวงศ์. การเมืองในราชสำนักฝ่ายใน ในสมัยรัชกาลที่ 5. วิทยานิพนธ์หลักสูตรปริญญารัฐศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการเมืองและการจัดการปกครอง ภาควิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปีการศึกษา 2558.


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 6 มกราคม 2568