“ณ ราชสีมา” สกุลแห่งโคราช ที่ต้นตระกูลคือ “พระยานครราชสีมา” (ปิ่น ณ ราชสีมา)

กำแพงเมือง และ ประตูชุมพล นครราชสีมา ปิ่น ณ ราชสีมา — กำแพงเมืองและประตูชุมพล เมืองนครราชสีมา เมื่อคราวสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสด็จตรวจเมืองนครราชสีมา 22 มกราคม 2472 (ภาพเก่าจากหอจดหมายเหตุแห่งชาติ)

ผู้เขียน	ปดิวลดา บวรศักดิ์
เผยแพร่	วันศุกร์ที่ 20 ธันวาคม พ.ศ.2567

ตระกูล “ณ ราชสีมา” เป็นหนึ่งตระกูลเก่าแก่ของ จ. นครราชสีมา หรือ โคราช โดยมีต้นตระกูลคือ “พระยานครราชสีมา” หรือ “ปิ่น ณ ราชสีมา”… ท่านคือใคร เหตุใดจึงได้ขึ้นมาเป็นเจ้าเมืองนครราชสีมา

จากหลากข้อมูลกล่าวว่า ปิ่น ณ ราชสีมา เป็นญาติกับพระยาพิชัยดาบหัก เจ้าเมืองพิชัย คาดว่าท่านเป็นขุนนางจากเมืองหลวงกรุงธนบุรี มีความดีความชอบจากการจับกุมตัวกรมหมื่นเทพพิพิธ พระราชโอรสในพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

โบสถ์ “เจ้าพิมาย” กรมหมื่นเทพพิพิธ เมืองพิมาย สมัยรัชกาลที่ 5 (ภาพจากหอจดหมายเหตุแห่งชาติ)

ก่อนจะดำรงตำแหน่งเป็นยกกระบัตรประจำเมืองพิมาย (ตำแหน่งข้าราชการสังกัดกระทรวงวัง มีหน้าที่ออกไปประจำอยู่ตามหัวเมืองเพื่อสอดส่องอรรถคดี) ช่วงต้นสมัยธนบุรี

ต่อมา ปิ่น ณ ราชสีมา ได้ขึ้นดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าเมืองนครราชสีมา (ไม่ปรากฏข้อมูลว่าเมื่อใด) ท่านเป็นบุคคลที่มีบทบาทสำคัญมาก ทำหน้าที่แม่ทัพสมทบกรุงธนบุรี เมื่อยกไปปราบนครเวียงจันทร์ เมื่อเจ้านครเวียงจันทร์ล้ำพระราชอาณาเขต เมื่อ พ.ศ. 2321

ครั้งนั้นท่านทำความดีความชอบไว้มาก ดังที่ปรากฏอยู่ในใบบอกของเจ้าพระยานครราชสี (ทองอินท์ ณ ราชสีมา) ว่า…

“เดิมบิดา (พระพิมาย (ปิ่น ณ ราชสีมา)) ข้าพเจ้า (เจ้าพระยานครราชสีมา) ทองอินท์ ณ ราชสีมา ตามเสด็จสมเด็จพระเจ้าพระพุทธเจ้าอยู่หัวบรมราชอัยกาธิราช (พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ซึ่งในเวลานั้นทำหน้าที่เป็นแม่ทัพใหญ่) ยกขึ้นไปตีเวียงจันทน์ บิดาข้าพเจ้าตีได้เพี้ยอุปราชา ท้าวเพี้ย ครัวชายหญิงไพร่นายพันเศษ

ครั้นสำเร็จราชการเมืองเวียงจันทน์แล้ว โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานเพี้ยอุปราชา อุปราชท้าวเพี้ย ครอบครัวให้บิดาข้าพเจ้าเอามาไว้เมืองนครราชสีมา บิดาข้าพเจ้าจึงให้เพี้ยอุปราชาพาครอบครัวได้ตั้งรักษาด่านกะโปะ”

ต่อมาด่านกะโปะ ที่มีกลุ่มคนอยู่มากมายกลายมาเป็น “เมืองปักธงไชย” และเพี้ยอุปราชก็กลายเป็นพระยาวงศาอัครราช เจ้าเมืองคนแรกของปักธงไชย

ภาพเมืองนครราชสีมาสมัยรัชกาลที่ 5 เป็นเมืองกันดารน้ำมาก ในหน้าแล้งน้ำแห้งขอด (ภาพจาก หอจดหมายเหตุแห่งชาติ)

ชีวิตรักของเจ้าเมืองนครราชสีมานี้ ท่านมีภรรยา 3 คน ได้แก่ ท่านผู้หญิงเดิม มีบุตร ได้แก่ พระยาภักดีสงคราม เจ้าเมืองนางรอง, พระยานครราชสีมา (เที่ยง ณ ราชสีมา) และพระยาสุริยเดช (ทัศน์ ราชณสุข)

อีกท่านคือ เจ้าหญิงยวนหรือจวน ราชธิดาพระเจ้านครศรีธรรมราช โดยสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงพระกรุณาพระราชทานเจ้าหญิงยวน (ขณะนั้นรับราชการฝ่ายใน ณ ราชสำนักสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช) ให้แก่ท่าน ขณะนั้นเจ้าหญิงยวนกำลังท้องอ่อน ๆ อยู่ จึงทำให้ทั้งสองมีบุตรบุญธรรม 1 คน นั่นคือ “ทองอินท์” หรือเจ้าพระยานครราชสีมาในเวลาต่อมา

นอกจากนี้ยังมีบุตรที่เกิดกับอนุภริยา คือ พระราชานุชิต

ในช่วงบั้นปลายชีวิตท่านจักษุมืดมัวลง คนจึงมักเรียกท่านว่า “เจ้าคุณตามืด” แทนนามบรรดาศักดิ์ และได้รับพระราชเป็นจางวางกำกับราชการเมืองนครราชสีมาจนถึงอสัญกรรม

เชื้อสายท่านได้สืบทอดตำแหน่งเจ้าเมืองนครราชสีมาอีก 2 คน ได้แก่ เที่ยง ณ ราชสีมา และ ทองอินท์ ณ ราชสีมา ก่อนที่ทางการกรุงเทพฯ จะเข้าควบคุมอำนาจ และแต่งตั้งสายตระกูลสิงหเสนี เข้าดำรงตำแหน่งแทน

เป็นอันจบเส้นทางอำนาจของตระกูล ณ ราชสีมา

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่